سد مارد و زمین‌هایی که سوزاند / ۱۵ روستا در آستانه نابودی؛ مردم بین آب شور و بی‌آبی گرفتار شدند / ۴۵۰۰ هکتار زمین کشاورزی قربانی بیسوادی کارشناسان (فیلم)

فیلم گزارش را این‌جا ببینید

عصر ایران ؛ حسن ظهوری و ریحانه پوراکبری ــ در نزدیکی آبادان، جایی که رودخانه کارون به اروند می‌پیوندد، سد مارد به‌عنوان راه‌حلی برای جلوگیری از نفوذ آب شور خلیج فارس به رودخانه کارون احداث شد. اما این سد که قرار بود نجات‌بخش باشد، به بلای جان مردم منطقه تبدیل شده است. این گزارش به بررسی تبعات زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی این پروژه و تأثیر آن بر زندگی مردم محلی می‌پردازد.

فاجعه زیست‌محیطی سد مارد

سد مارد که با هدف جلوگیری از شوری آب کارون ساخته شد، نه‌تنها به هدف خود نرسید، بلکه پیامدهای فاجعه‌باری به همراه داشت. به گفته کارشناسان، احداث این سد باعث کاهش عمق رودخانه کارون از ۱۰ متر به ۳ تا ۴ متر شده و رسوب‌گذاری شدید، بستر طبیعی رودخانه را به شوره‌زاری غیرقابل بازگشت تبدیل کرده است. این وضعیت، ۱۲ کیلومتر از مسیر طبیعی کارون را نابود کرده و منابع آبی منطقه را به خطر انداخته است.

علاوه بر این، سدسازی‌های بالادست در رودخانه‌های دجله و فرات در ترکیه، جریان آب اروندرود را کاهش داده و فرصت را برای نفوذ آب شور خلیج فارس به اروند فراهم کرده است. این شوری تا کانال عضدی پیش‌روی کرده و میلیون‌ها اصله نخل را نابود کرده است. برای مقابله با این مشکل، وزارت نیرو اقدام به بستن گلوگاه رودخانه بهمن‌شیر کرد، اما این تصمیم نیز به مشکلات جدیدی دامن زد.

طرح‌های غیرکارشناسی و پیامدهای آن

یکی از اقدامات عجیب در این پروژه، احداث کانال ژیان برای انتقال آب از کارون به بهمن‌شیر بود. این کانال با هزینه‌های میلیاردی ساخته شد تا کاری را که طبیعت به‌صورت رایگان انجام می‌داد، به شکلی مصنوعی و با تاسیساتی فرسوده انجام دهد. ایستگاه پمپاژ این کانال که اکنون عمر مفید خود را از دست داده، قادر به تأمین آب پایدار و باکیفیت نیست و آبادان و خرمشهر را به این سیستم ناکارآمد وابسته کرده است.

علاوه بر این، زهکشی غیرکارشناسی زمین‌های کشاورزی از طریق لترال‌های زیرزمینی که در عمق ۷۰ سانتی‌متری تا یک متری نصب شده‌اند، به دلیل بسته شدن منافذ، عملکرد مؤثری نداشته و حدود ۴۵۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی و باغی منطقه را غیرقابل استفاده کرده است. شوری خاک به حدی افزایش یافته که پوشش گیاهی منطقه تغییر کرده و گیاهانی مانند درخت گز که مختص زمین‌های شور هستند، جایگزین محصولات کشاورزی شده‌اند.

تأثیرات اجتماعی و اقتصادی

این بحران زیست‌محیطی، زندگی حدود ۱۵ روستا و ۲۵۰ خانوار دامدار منطقه را تحت تأثیر قرار داده است. دام‌هایی مانند گاومیش که هر رأس آن بین ۹۰ تا ۱۰۰ میلیون تومان ارزش دارد، به دلیل شوری آب و کمبود علوفه سالم با مشکلاتی نظیر کاهش تولید شیر، سقط جنین و بیماری‌های پوستی مواجه شده‌اند و بسیاری از آن‌ها تلف شده‌اند. کشاورزان نیز زمین‌های خود را از دست داده‌اند؛ زمین‌هایی که با وجود صرف هزینه‌های هنگفت و استفاده از کودهای شیمیایی، دیگر محصولی تولید نمی‌کنند.

دانش بومی در برابر تصمیمات غیرکارشناسی

کشاورزان قدیمی منطقه با استفاده از دانش بومی خود، سیستم‌های زهکشی و آبیاری هوشمندانه‌ای طراحی کرده بودند که با شرایط خاک رس چسبنده منطقه سازگار بود. آن‌ها نخیلات را با فاصله ۶ متری می‌کاشتند و انهار دو منظوره‌ای برای آبیاری و زهکشی ایجاد می‌کردند که قدرت زهکشی خاک را تا ۶ متر تضمین می‌کرد. اما طرح‌های مدرن بدون توجه به این دانش بومی، مشکلات را تشدید کرده‌اند.

سد مارد که قرار بود ناجی منطقه باشد، به دلیل تصمیم‌گیری‌های غیرکارشناسی و عدم توجه به دانش بومی، به تهدیدی برای معیشت و محیط‌زیست مردم تبدیل شده است. شوری خاک و آب، نابودی زمین‌های کشاورزی، و از بین رفتن دام‌ها تنها بخشی از تبعات این پروژه است. اکنون زمان آن رسیده که مسئولین با بازنگری در این طرح‌ها و بهره‌گیری از دانش محلی، راه‌حلی پایدار برای نجات منطقه ارائه دهند.

همایون ارشادی ؛ از پشت چراغ قرمز تا نخل طلا

بیشتر بخوانید:

جنین مومیایی شده از بدن یک زن ۷۱ ساله در مشهد خارج شد (فیلم)

یکی از بزرگترین بلاهای محیط زیستی ایران در راه است ؛ ببینید چطور مدیران با بی‌خردی یک رودخانه هزاران ساله منحصر به فرد را نابود کردند (فیلم)

تماشاخانه

تبلیغ کودک‌همسری: وقتی صدا و سیما «عروس کودک» می‌سازد / بازی با سرنوشت کودکی که نمی‌داند زناشویی یعنی چه؟ (فیلم)

10 فیلم فاطمه معتمدآریا با لهجه‌های مختلف ایران ؛ آبادانی، ترکی، گیلکی، یزدی و ... (فیلم)

فیلم های دیگر