قصه‌های گم شده(1)/جرقه‌ای در خلأ: فاجعه‌ای که می‌توانست ناسا را نجات دهد

عصر ایران ؛ علی خیرآبادی - در اتاقکی کوچک و پر از اکسیژن در مسکو، جرقه‌ای کوچک سرنوشت یکی از رویاپردازان بزرگ عصر فضا را تغییر داد. والنتین بوندارنکو، خلبان جوان و جاه‌طلب شوروی، که روزگاری در کودکی از قهرمانان هوانوردی الهام گرفته بود، در 23 مارس 1961، قربانی حادثه‌ای دلخراش شد که نه تنها زندگی او را گرفت، بلکه برای سال‌ها از دید جهانیان پنهان ماند.

کودکی در سایه جنگ

والنتین در 16 فوریه 1937 در شهر خارکیف، در اوکراین شوروی، به دنیا آمد. در حالی که هنوز کودکی بیش نبود، جنگ جهانی دوم خانواده‌اش را از هم پاشید. پدرش داوطلبانه به جبهه شرقی رفت و والنتین و مادرش سال‌های سختی را در میان هرج‌ومرج جنگ گذراندند. این تجربه، حس وظیفه و تعهد به خدمت نظامی را در او بیدار کرد. از همان کودکی، داستان‌های قهرمانان هوانوردی تخیل او را تسخیر کرده بود. او که در کلوپ هوانوردی محلی خارکیف فعالیت می‌کرد، رویای پرواز در آسمان‌ها را در سر می‌پروراند.

مسیر پرواز

بوندارنکو با پشتکار و استعداد، در سال 1954 از مدرسه عالی نیروی هوایی خارکیف فارغ‌التحصیل شد و سپس به آکادمی هوانوردی نظامی ورشیلوگراد و بعد به دانشکده نیروی هوایی در گروزنی منتقل شد. در سال 1956، او با گالینا سمیونوونا ریکوا، یک کارمند پزشکی، ازدواج کرد و همان سال صاحب فرزندی شدند. در سال 1957، همزمان با پرتاب اسپوتنیک 1، بوندارنکو از مدرسه خلبانان نیروی هوایی آرماویر فارغ‌التحصیل شد و به درجه ستوان دومی نائل آمد.

انتخاب برای ستارگان

در 28 آوریل 1960، بوندارنکو به عنوان یکی از جوان‌ترین اعضای گروه اولین فضانوردان شوروی انتخاب شد. هم‌رزمانش او را فردی آرام، خوش‌صدا و با روحیه‌ای دوست‌داشتنی توصیف می‌کردند. او که لقب «والنتین جونیور» و «تینکربل» را از هم‌تیمی‌هایش گرفته بود، از 31 مه همان سال آموزش برای مأموریت فضایی وستوک را آغاز کرد. اما سرنوشت، رویای او را ناتمام گذاشت.

فاجعه در اتاقک اکسیژن

در دهمین روز از آزمایشی 15 روزه در اتاقک کم‌فشار در مؤسسه مشکلات زیست‌پزشکی مسکو، فاجعه رخ داد. بوندارنکو پس از پایان کارهای روزانه، پدهای حسگر زیستی را از بدنش جدا کرد و با پنبه‌ای آغشته به الکل پوستش را تمیز کرد. بی‌احتیاطی کوچک اما این بار ‌باعث حادثه شد: پنبه روی یک اجاق برقی داغ که برای گرم کردن چای استفاده می‌شد، افتاد و در فضای غنی از اکسیژن اتاقک شعله‌ور شد. بوندارنکو تلاش کرد شعله‌ها را با آستین لباس پشمی‌اش خاموش کند، اما لباس او نیز در این فضای پراکسیژن به سرعت آتش گرفت.

به دلیل تفاوت فشار، باز کردن در اتاقک برای پزشک ناظر نزدیک به نیم ساعت طول کشید. وقتی بالاخره در باز شد، بوندارنکو با سوختگی درجه سه در بیشتر بدنش یافت شد. در بیمارستان بوتکین، پزشک جراح ولادیمیر گولیاخوفسکی تلاش کرد با تزریق وریدی به او کمک کند، اما تنها رگ‌های سالم در کف پاهای بوندارنکو، که چکمه‌های پرواز از آن‌ها محافظت کرده بودند، باقی مانده بود. یوری گاگارین، فضانورد مشهور، ساعاتی را به عنوان «افسر نگهبان مرگ» در کنار او گذراند. اما 16 ساعت پس از حادثه، بوندارنکو در اثر شوک درگذشت، تنها سه هفته پیش از پرواز تاریخی گاگارین در وستوک 1.

پنهان‌کاری و میراث

اتحاد جماهیر شوروی مرگ بوندارنکو را مخفی کرد. تصاویر او از عکس‌های رسمی گروه فضانوردان حذف شد و نامش تا سال 1980 از اسناد عمومی پاک شد. این پنهان‌کاری شایعاتی درباره مرگ فضانوردان در پرتاب‌های ناموفق به راه انداخت. در سال 1986، یاروسلاو گولووانف، نویسنده علمی، برای اولین بار جزئیات این حادثه را برای خوانندگان شوروی فاش کرد.

مرگ بوندارنکو، که در محیطی با اکسیژن بالا رخ داد، شباهت غم‌انگیزی به فاجعه آپولو 1 در سال 1967 داشت. برخی معتقدند اگر شوروی جزئیات این حادثه را منتشر کرده بود، شاید ناسا از خطرات طراحی کپسول آپولو آگاه می‌شد و از مرگ سه فضانورد آمریکایی جلوگیری می‌کرد. با این حال، اسناد نشان می‌دهند که ناسا از خطرات محیط‌های پراکسیژن آگاه بود.

بوندارنکو در خارکیف، جایی که والدینش زندگی می‌کردند، به خاک سپرده شد و پس از مرگ به دریافت نشان ستاره سرخ مفتخر شد. اما نام او تا سال‌ها در سایه ماند، تا اینکه در سال 1971، خدمه آپولو 15 پلاکی را روی ماه قرار دادند که به فضانوردان جان‌باخته تقدیم شده بود—هرچند نام بوندارنکو به دلیل پنهان‌کاری شوروی در آن نبود.

رضا بابک: در کودکی خیلی سرکوب شدم (فیلم)

تماشاخانه

هوشنگ مرادی کرمانی: من ظرف شش هفت سال تمام سرپرست‌هام رو از دست دادم (فیلم)

شاغلان فقیر/ وقتی کار دیگر نان نمی‌دهد (فیلم)

فیلم های دیگر