گورستان ممنوعه دولاب / روزگاری که یوسف آباد کمپ لهستانی ها بود

عصر ایران ؛ علی نجومی ــ در سال های دهه 1170 پس از فتح گرجستان توسط آقامحمدخان قاجار، گرجی های زیادی به عنوان اسیر راه ایران در پیش گرفتند. تعداد قابل توجهی از این گرجی ها در محله سنگلج تهران اسکان یافتند. طبیعتا یکی از نیازهای این گرجی های اکثرا مسیحی داشتن مکانی برای نیایش و انجام فرايض دینی بود. دو خانواده از اهالی تفلیس به نام‌های «هُوسِپیان» و «استِپانیان» در ۱۱۷۴ خورشیدی (۱۷۹۵ میلادی) نمازخانهٔ گئورگ مقدس را   که در ۱۸۸۲ میلادی تبدیل به کلیسا شد در این منطقه تهران احداث کردند. این کلیسا از نام سردار ارمنی که در ۳۰۳ میلادی در راه مبارزه برای ترویج مسیحیت کشته شد گرفته‌شده است. 

اما یکی دیگر از کارکردهای این کلیسای مشهور در سابق دفن مسیحیان ایران زمین بوده است. به طوری که افرادی مانند امیرتومان مارتیروس خان داویدخانیان رییس ستاد بریگاد قزاق، هوسپ گاسپاریان کشیش مشهور و الله وردیخان هاروتونیان  از امرای سپاه قاجار می توان نام برد. اما به دلیل گسترش بافت شهری و تخریب‌ها و ساخت و سازهای متعدد در این محدوده، گورستان این کلیسا نابود شد و به جای آن دو گورستان دیگر ساخته شد. یکی در شمال در محله‌ی ونک و دیگری در شرق تهران و محله‌ی دولاب.

امروز می خواهیم به کلیسای مشهور دولاب بپردازیم:
این قبرستان در سال 1855 میلادی و به دنبال دفن دکتر کلوکه، پزشک فرانسوی محمدشاه و ناصرالدین شاه قاجار در محله‌ی دولاب ایجاد شد.اطراف قبرستان دولاب در زمان ساخت، ابتدا زمین‌های کشاورزی متعلق به روستای دولاب تهران بود که رفته رفته بافتی شهری به خود گرفت و به محله‌ی مسکونی تبدیل شد و همان نام را بر خود گرفت و آخرین تدفین در این آرامستان در سال ۱۳۷۵ خورشیدی صورت گرفته‌است.

این گورستان با مساحت بیش از ۷۵ هزار متر مربع شامل شش بخش مجزا می‌باشد که عبارتند از:

ارامنه
ارتدکس شرقی (روس‌ها، گرجی‌ها و یونانی‌ها)
کاتولیک رومی
ارتدکس ارمنی
آشوری‌ها
لهستانی‌ها
این آرامستان را با اسم‌های دیگری هم می‌شناسند؛ مثلاً قبرستان سلیمانیه، قبرستان اکبرآباد. گاهی هم اسم بخشی از آن را برای این قبرستان استفاده می‌کنند؛ مثلاً قبرستان ارتدکس‌ها، قبرستان لهستانی‌ها، قبرستان آشوری‌ها، قبرستان کاتولیک‌ها.

یک قسمت ترسناک

در این گورستان هم مثل همه گورستان‌های مسیحی، روی قبرها سنگ‌های صلیبی و تصویری از حضرت مریم گذاشته‌اند. روی بعضی از قبرها هم عکس‌های سیاه‌سفیدی از متوفی است. اما باید گفت ترسناک‌ترین بخش در گورستان دولاب، در شمال غربی آن قرار دارد. در این بخش 26 کارگر ایتالیایی را به خاک سپرده‌اند که در معادن و راه‌آهن ایران کار می‌کردند. مقبره‌های این کارگران با باقی مقبره‌ها فرق می‌کند و شکل‌های عجیبی دارد؛ قبرهای آن‌ها عمودی در دیوارها قرار دارند. وقتی وارد این بخش از گورستان می‌شوید، انگار کارگرها در اطرافتان ایستاده‌اند و این شاید تجربه‌ای ترسناک باشد.

شکل گیری منطقه دولاب 

طبق نوشته‌های اعتمادالسلطنه در مرآت‌البلدان، در سال ۱۱۳۷ قمری به دستور کریم‌خان زند، ارامنه سنگ‌تراش اصفهانی به تهران منتقل و در محله دولاب ساکن شدند. این انتقال جمعیت، زمینه‌ساز احداث گورستان دولاب در شرق تهران شد و باعث شد این منطقه به پایگاهی برای ارامنه تبدیل شود.

لهستانی های آواره در جنگ جهانی دوم 

از نکات قابل توجه در مورد این آرامستان دولاب تعداد زیاد لهستانی های مدفون در آن است که بیشتر آن ها مربوط به آوراگان لهستانی است که در زمان جنگ جهانی دوم به ایران آمدند.  داستان از این قرار است که در بهمن سال ۱۳۲۰ فرمانداری رشت، نامه ای از سوی نیروهای اشغالگر دریافت کرد که در آن ها به عبور ارتش لهستان از ایران اشاره شده بود، اما مشکل تامین مایحتاج غیرنظامیان لهستانی سبب شد آن ها نیز به ایران بیایند و برای مدتی تقریبا طولانی در ایران بمانند. بالاخره اولین گروه از لهستانی ها در اواخر آوریل ۱۹۴۲ از طریق بندر انزلی وارد ایران شدند؛ بیش از ۳۱ هزار نظامی و ۱۲ هزار غیرنظامی. در آگوست همین سال نیز حدود ۴۴ هزار نظامی و ۲۶ هزار غیرنظامی از طریق بندرانزلی به ایران آمدند. حدود ۲۷۰۰ غیرنظامی نیز از طریق عشق آباد وارد مشهد شدند. آمار متناقضی درباره تعداد لهستانی هایی که به ایران آمدند، وجود دارد. برخی از ۳۰۰ هزار نفر سخن می گویند، اما نزدیک ترین آمار به واقعیت، ورود ۱۱۶ هزار نفر به ایران را تایید می کند.

بسیاری از این لهستانی ها هم راه پایتخت را در پیش گرفتند و به تهران آمدند. از تصاویر معمول آن سال های تهران کمپ های همین آوارگان لهستانی در تهران به خصوص در منطقه یوسف آباد قدیم( خیابان حافظ فعلی) بود. بعد از جنگ بسیاری از این لهیتانی ها ایران را ترک گفتند اما برخی هم در ایران ماندند و بسیاری از فوت شدگان آن ها در گورستان دولاب به خاک سپرده شدند.

مشاهیر دفن شده در این آرامستان

ژوزف دزیره تولوزان، پزشک فرانسوی ناصرالدین‌شاه قاجار
اوانس اوگانیانس  اولین کارگردان سینمای ایران و همچنین بانی اولین مدرسه بازیگری در ایران
آنتوان سوروگین  عکاس گرجی و روس تبار حاضر در ایرانِ عصر قاجار
نیکلای مارکف معمار روس‌تبار مقیم ایران
آلفرد ژان باتیست لومر موسیقی‌دان نظامی فرانسوی در زمان پادشاهی ناصرالدین‌شاه قاجار
کنت دومونت فرت پایه‌گذار و نخستین رئیس نظمیه (پلیس شهری) تهران در دوره قاجار
شاهین سرکیسیان  پایه‌گذار تئاتر مدرن در ایران

تکمله

بازدید از گورستان کاتولیک دولاب برای عموم آزاد نیست و برای رفتن به آنجا به مجوز احتیاج دارید. هر بخش این گورستان برای یکی از سفارت‌های لهستان، روسیه، ایتالیا و فرانسه است؛ پس برای بازدید از قبرستان ممنوعه تهران باید از همه این سفارت‌ها مجوز بگیرید. به جز سفارت‌ها، خلیفه‌گری آشوری‌ها، ارامنه و… هم باید برای شما مجوز بازدید صادر کنند.

شاهکار «هرتسوگ و دو مورون» در سوئیس(عکس)

بیشتر بخوانید:

از لیلا حاتمی تا فرح دیبا و رویا نونهالی/ نگاهی به «مدرسه ژاندارک» در قلب تهران

عمارت روایت عاشقانه ایرج پزشکزاد / دایی جان ناپلئون روزگارش به سر آمده بود

تماشاخانه

صدا و سیمای جدیدی به نام «ساترا» در حال شکل‌گیری است / اگه نمایش خانگی موفق نبود، بحران رخ می‌داد / ساترا یعنی داور بازی، از یک تیم باشد! (فیلم)

یک عکس با اطلاعات هولناک / تصویری تکان‌دهنده که در نگاه اول همه چیز عادی به نظر می‌رسد (فیلم)

فیلم های دیگر