عدالت آموزشی کجاست؟/ تأثیر ۶۰ درصدی سهمیه ها در پذیرش دانشگاه ها

بازنگری و اصلاح سهمیه‌های کنکور اگرچه موضوع جدیدی در نظام آموزشی کشور به شمار نمی‌رود؛ اما با گذشت حدود نیم قرن از تاریخچه ایجاد آن، همچنان یکی از داغ‌ترین، پرتنش‌ترین و حساس‌ترین مباحثی است که امروزه از یک مسئله آموزشی به موضوع سیاسی و حتی اجتماعی تبدیل شده است. در همین راستا پرونده اصلاح سهمیه‌ها از همان ابتدای کار دولت چهاردهم بر روی میز مسئولان و تصمیم‌گیران قرار گرفته است. 

به گزارش ایسنا، ورود داوطلبان متقاضی حضور دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی بر اساس سهمیه (مناطق، ایثارگران و جانبازان، خانواده شهدا، زلزله‌زدگان…)، از نیم قرن پیش با چالش‌ها و حاشیه‌های زیادی مواجه بوده است. به همین جهت وجود انواع سهمیه‌های ورود به دانشگاه‌ها به یکی از موضوعات چالش‌برانگیز عرصه رقابت ورود به دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی تبدیل شده است. 

موافقان و مخالفان سهمیه‌ها

اگرچه این موضوع مسبوق به سابقه است و همواره انتقادات زیادی از سوی داوطلبان ورود به دانشگاه‌ها به این سهمیه‌ها وارد شده و عده بسیاری در جامعه اعمال سهمیه در پذیرش دانشجو را نوعی بی‌عدالتی آموزشی تلقی می‌کنند و معتقد هستند که اعمال سهمیه برای پذیرش داوطلبان کنکور سراسری هم برای کسانی که از این سهمیه‌ها استفاده می‌کنند و هم برای داوطلبان آزاد می‌تواند تبعات جبران‌ناپذیری داشته باشد. 

اما از دیدگاه موافقان سهمیه‌ها به‌عنوان یکی از مؤثرترین راهکارهای حمایتی محسوب می‌شود که هدف اولیه آن، ایجاد فرصت‌های برابر برای گروه‌های خاصی از جامعه عنوان می‌شود. آن‌ها معتقدند تقسیم‌بندی داوطلبان با سهمیه‌های مختلف موجب ایجاد فرصت برابر برای داوطلبانی که دسترسی مناسب به امکانات آموزشی ندارند و در نگاه دیگر بهره‌مندی جانبازان، ایثارگران و خانواده شهدا از فرصت بیشتر برای قبولی در دانشگاه خواهد شد. 

سنگ بنای سهمیه‌ها

در واقع اعمال سهمیه‌بندی در پذیرش دانشجو در دانشگاه‌ها موضوع جدیدی نیست، نخستین شکل از سهمیه‌بندی‌های کنکور به سال۱۳۴۸ برمی‌گردد؛ در آن زمان، دانشگاه‌های شهرستان‌ها برای جذب دانشجویان محلی، اختیار عمل بیشتری پیدا کردند؛ به عنوان مثال در سال ۱۳۴۸ دانشگاه‌های شهرستان‌ها تا حدود ۵۰ درصد از دانشجویان خود را از بین داوطلبان محلی انتخاب می‌کردند. 

اما سنگ بنای سهمیه‌بندی کنکور به شکل امروزی در سال ۱۳۶۱ شکل گرفت و در سال‌های ۶۸ و ۹۳ هم برخی اصلاحات در سهمیه‌ها اعمال شد تا در نهایت، سهمیه‌بندی کنکور به شکل امروزی درآمد. 

در سال ۱۳۶۱ داوطلبان به سه گروه کلی داوطلبان آزاد، داوطلبان منطقه‌ای و داوطلبان نهادها تقسیم می‌شدند. داوطلبان آزاد، شامل کسانی می‌شد که دیپلم خود را از استان تهران یا یکی از شهرهای تبریز، ارومیه، رشت، ساری، مشهد، کرمان، زنجان، سمنان، یزد، اراک، اصفهان، کرمانشاه، همدان و شیراز اخذ کرده بودند. 

۶۰ درصد ظرفیت دانشگاه‌ها با سهمیه‌ها پُر می‌شود

با توجه به نقش بسیار پررنگ سهمیه‌ها برای پذیرش داوطلب در رشته‌های پرتقاضا و دانشگاه‌های سطح یک، حساسیت‌ها و انتقادات به این موضوع نیز افزایش یافته است. به طوریکه به گفته دکتر علی جعفریان، قائم‌مقام وزیر بهداشت حدود ۶۰ درصد ظرفیت پذیرش دانشجویان در دانشگاه‌ها از جمله دانشگاه‌های علوم پزشکی از طریق سهمیه‌ها تکمیل می‌شود. بر این اساس تنها ۴۰ درصد ظرفیت پذیرش در رشته‌های روزانه به داوطلبان آزاد تعلق دارد. 

در همین رابطه مسعود حبیبی، معاون دانشجویی و فرهنگی وزارت بهداشت می‌گوید: ما بیش از ۴۸ هزار دانشجوی شاهد و ایثارگر در دانشگاه‌های علوم پزشکی داریم و به طور کلی می‌توانیم بگوییم بیش از ۱۲ و نیم درصد دانشجویان ما با سهمیه وارد دانشگاه‌ها شدند. 

به همین جهت همزمان با اعلام نتایج کنکور و آغاز سال تحصیلی «پذیرش بر اساس سهمیه‌ها» نیز این موضوع به یکی از مباحث داغ آموزشی، اجتماعی و حتی سیاسی کشور بدل می‌شود؛ به طوریکه حتی مسئولان ارشد کشور نیز قولهایی مبنی بر اصلاح و یا بازنگری آن را می‌دهند؛ اما پس از مدتی با کاهش تب و تاب آن، پرونده مجدد با بایگانی سپرده می‌شود. 

صداهایی که خاموش می‌شوند

بنابراین انتقاد به اعمال سهمیه‌های فراوان در آزمون‌های سراسری موضوع امروز و دیروز نیست؛ فریاد مخالفان به این امر تا جایی پیش رفت که سال ۹۸ مسئولان وقت آموزش عالی و شورای عالی انقلاب فرهنگی مصمم به اصلاح این قانون شدند.

در واقع اتفاق نظر در اصلاح سهمیه ورود به دانشگاه‌ها بعد از تبدیل شدن آن به عنوان مطالبه جدی جامعه، موجب شد. مسئولان آموزش عالی کشور با مشورت گرفتن از روسای دانشگاه‌ها و لحاظ کردن دیدگاه‌های مختلف، لایحه «ساماندهی سهمیه‌های ورود به مقاطع مختلف آموزش عالی» را بعد از امضای رئیس سازمان سنجش آموزش کشور و وزرای علوم و بهداشت به منظور تصویب تقدیم دولت کنند. 

بر اساس مفاد این لایحه، قرار بود سهمیه‌های مندرج در قانون خدمات‌رسانی به ایثارگران و اصلاحات بعدی آن، قانون ورود رزمندگان به دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی، سهمیه مربوط به کارگر نمونه، قهرمانان ورزشی، حافظان قرآن، دانشجوی نمونه کشوری، بهیار و…لغو شود؛ اما علی رغم گذشت ۷ سال از تصویب این لایحه، نه تنها مسئولان تصمیم گیر یعنی شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجلس شورای اسلامی نتوانستند به یک تصمیم قاطع و مشخص در زمینه اصلاح سهمیه‌های مهم برسند؛ بلکه این لایحه برای همیشه به بایگانی سپرده شد. 

عزم دولت چهاردهم برای اصلاح سهمیه‌ها

در نهایت همزمان با شروع فعالیت دولت چهاردهم، مسعود پزشکیان اصلاح سهمیه‌های ورود به دانشگاه‌ها را به عنوان یکی از شعارهای انتخاباتی خود برشمرد و اعلام کرد؛ اعمال سهمیه‌ها در کنکور مغایر عدالت آموزشی در کشور است. بنابراین در صورت پیروزی در انتخابات اصلاح و بازنگری این قانون را در اولویت برنامه‌های خود قرار خواهد داد. 

بر این اساس، هنوز سه ماه از عمر دولت چهاردهم نگذشته بود که رئیس جمهور به دو وزارت خانه علوم و بهداشت دستور داد تا پیشنهاد خود برای اصلاح سهمیه‌های کنکور را به رئیس جمهور ارائه دهند. در نتیجه سال گذشته کارگروه اصلاح سهمیه‌ها در وزارت علوم تشکیل شد و بنابر اعلام معاونین آموزشی دو وزارت علوم و بهداشت، پیشنهاد اصلاحی و نهایی سهمیه‌ها به رئیس دولت ارسال شده و منتظر تصمیم مسئولان تصمیم‌گیر در این زمینه هستیم. 

چهار سهمیه جنجالی

۱- سهمیه ایثارگران بالای ۲۵ درصد: این سهمیه به جانبازان ۲۵ درصد و بالاتر و همسر و فرزندان آن‌ها، همسر و فرزندان شهدا و مفقودالاثر و آزادگان و همسر و فرزندان آن‌ها تعلق می‌گیرد. در مورد نحوه اعمال این سهمیه می‌توان گفت که رتبه کشوری داوطلبان دارنده سهمیه ایثارگری ۲۵ درصد، تقسیم بر ۲۰ تا ۴۰ می‌شود. 

۲- سهمیه ایثارگران: این سهمیه به جانبازان زیر ۲۵ درصد و همسر و فرزندان آن‌ها و نیز همسر و فرزندان رزمندگان با حداقل ۶ ماه حضور داوطلبانه در جبهه اختصاص دارد. تأثیر این سهمیه بسیار کمتر از سهمیه ۲۵ درصدی است، به‌نحوی‌که رتبه کشوری داوطلبان دارای سهمیه پنج‌درصدی تقسیم بر ۲ تا ۵ می‌شود. 

۳- سهمیه رزمندگان: این سهمیه به رزمندگان بسیجی، رزمندگان ستاد کل نیروهای مسلح و جهادگران جهاد کشاورزی با شرط اینکه حداقل ۶ ماه سابقه حضور داوطلبانه در جبهه را داشته باشند، تعلق می‌گیرد. دسته دومی که شامل سهمیه رزمندگان می‌شوند، داوطلبانی هستند که بیش از ۶ ماه در زمان جنگ به‌صورت داوطلبانه تحت عنوان سرباز یا نیروی کادری خدمت کرده‌اند. برای این دسته افراد رتبه کشوری بر عدد ۱۵ تقسیم می‌شود. 

۴-سهمیه مناطق: طبق مصوبه جلسه ۹۰۴ شورای عالی انقلاب فرهنگی شرکت کنندگان متقاضی سهمیه مناطق در آزمون سراسری با توجه به ملاک‌های مشخص، جزو یکی از سهمیه‌های مناطق ۱.۲ و ۳ محسوب می‌شوند و این مورد در کارنامه نتیجه اوّلیه آنان لحاظ می‌شود. 

- برای متقاضیان نظام آموزشی جدید ۳-۳-۶، بخش محل اخذ مدرک تحصیلی سه سال آخر دبیرستان (پایه دهم تا دوازدهم). 

- برای متقاضیان نظام ترمی - واحدی و سالی - واحدی آموزش متوسطه، بخش محل اخذ مدرک تحصیلی دوره پیش دانشگاهی و دو سال آخر دبیرستان. 

- برای متقاضیان نظام قدیم آموزش متوسطه، بخش محل اخذ مدرک تحصیلی سه سال آخر دبیرستان یا هنرستان. 

- در صورتی که بخش محل اخذ مدرک تحصیلی متقاضیان سهمیة مناطق، متفاوت باشد، سهمیه متقاضی، بخش محل اخذ مدرک تحصیلی منطقة مرفه‌تر (حتی یک سال از سه سال) تعیین می‌شود. 

- متقاضیانی که حداقل دو سال از سه سال آخر تحصیل دوره متوسطه خود را در خارج از کشور گذرانده باشند، جزو سهمیه منطقه ۲ محسوب می‌شوند. 

- سهمیه مناطق برای متقاضیان طلبه سطح یک حوزه‌های علمیه، بر اساس بخش محل اخذ مدرک سه سال آخر سطح یک حوزه تعیین می‌شود. در صورت تفاوت بخش این سه منطقه، سهمیه بر اساس بخش منطقه مرفه‌تر (مطابق سایر متقاضیان) لحاظ می‌شود. 

- همه متقاضیان معلول (بینایی، شنوایی، جسمی حرکتی، آسیب گفتار و زبان، اعصاب و روان و تکاملی رشد اوتیسم) جزو سهمیه منطقه ۳ محسوب می‌شوند. 

بر اساس قوانین فوق: 

۱ -بیست و پنج درصد (۲۵) درصد از ظرفیت هر کدرشته محل به «همسر و فرزندان شهدا و مفقودالاثران»، «آزادگان و همسر و فرزندان آنان»، «جانبازان ۲۵ درصد و بالاتر و همسر و فرزندان آنان» اختصاص دارد (سهمیه ایثارگران ۲۵ درصد ظرفیت). 

۲ -پنج درصد (۵) درصد از ظرفیت هر کدرشته محل نیز به «جانبازان زیر ۲۵ درصد و همسر و فرزندان آنان» و «همسر و فرزندان رزمندگان با حداقل شش ماه حضور داوطلبانه در جبهه» اختصاص دارد (سهمیه ایثارگران ۵ درصد ظرفیت). 

طبق تبصره بند الف ماده ۹۰ قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، در صورتی که سهمیه ۲۵ درصدی ایثارگران را متقاضیان مشمول سهمیه فوق تکمیل نکنند، ظرفیت خالی مانده آن، ابتدا به مشمولین سهمیه ۵ درصدی ایثارگران که شرایط و حدنصاب الزم را داشته باشند، اختصاص می‌یابد و اگر باز هم این ظرفیت خالی ماند، باقی مانده آن به متقاضیان سهمیه آزاد اختصاص می‌یابد. 

مطابق ماده ۶ آیین نامه اجرایی ماده (۷۰) قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران مصوبه جلسه ۱۲ مرداد ۱۴۰۱ هیئت وزیران، مشمولین سهمیه پنج درصدی، ابتدا، همانند سایر متقاضیان، در سهمیه مناطق و آزاد گزینش می‌شوند و در صورت قبول نشدن، با شرایط ایثارگران در سهمیه ایثارگر ۵ درصد و سپس در خالی مانده ظرفیت سهمیه ایثارگران ۲۵ درصد گزینش می‌شوند. 

بر اساس قوانین مذکور، حدنصاب نمره ایثارگران (اعم از ایثارگران مشمول ظرفیت ۲۵ درصدی یا ۵ درصدی) ۷۰ درصد نمره آخرین فرد پذیرفته شده در گزینش آزاد در هر کدرشته محل، و حدنصاب نمره رزمندگان ۷۵ درصد نمره آخرین فرد پذیرفته شده در گزینش آزاد در هر کدرشته محل است. 

بر اساس ماده ۳ آیین نامه اجرایی ماده ۷۰ قانون جامع خدمات‌رسانی به ایثارگران مصوب جلسه به تاریخ ۱۲/۰۵/۱۴۰۱ هیئت وزیران مشمولین استفاده از سهمیه صرفاً یک بار در هر مقطع آزمون سراسری و تحصیلات تکمیلی می‌توانند در دوره روزانه دانشگاه‌های دولتی از سهمیه استفاده نمایند. چنانچه پس از قبولی و ثبت نام در رشته محل مذکور از ادامه تحصیل انصراف دهند و یا ثبت نام کنند، مجدداً حق استفاده از سهمیه را در آن مقطع تحصیلی ندارند. 

استفاده مجدد مشمولان پذیرفته شده در هر مقطع در آزمون‌های سراسری و تحصیلات تکمیلی در دوره‌های نوبت دوم، پیام نور، غیرانتفاعی، پردیس خودگردان، دانشگاه آزاد اسلامی و سایر دوره‌های شهریه‌پرداز از سهمیه مشمولین این آیین‌نامه در صورت انصراف از تحصیل علاوه بر ماده ۳ این آیین‌نامه حداکثر تا یکبار دیگر بلامانع است. 

با توجه به موارد فوق، متقاضیان آزمون سراسری سال ۱۴۰۴ که از سهمیه ایثارگران استفاده کرده و در آزمون‌های سال ۱۴۰۳ یا قبل از آن در دوره «روزانه» یا رشته‌های فرهنگیان و یا مناطق محروم پذیرفته شده و در رشته قبولی خود ثبت نام نکرده یا از رشته قبولی خود انصراف داده اند، سهمیه ایثارگران برای آنان فقط در دوره‌های غیر از «روزانه» لحاظ و گزینش می‌شوند و متقاضیانی که دارای یکبار قبولی در دوره‌های غیر از «روزانه» (روزانه – غیردولتی، نوبت دوم، پیام نور، غیرانتفاعی، پردیس خودگردان، دانشگاه آزاد اسلامی و سایر دوره‌های شهریه‌پرداز) هستند و در رشته قبولی خود ثبت‌نام نکرده یا از رشته قبولی خود انصراف داده‌اند، می‌توانند یکبار دیگر از سهمیه ایثارگران در دوره‌های اعم از «روزانه» و غیر از «روزانه» استفاده کنند. 

متقاضیانی که با استفاده از سهمیه ایثارگران حداقل دو بار در دوره‌های غیر از «روزانه» پذیرفته شده‌اند و یا در رشته قبولی دوره‌های «روزانه» یا غیر از «روزانه» فارغ التحصیل شده اند، امکان استفاده مجدد از سهمیه ایثارگران را ندارند. پذیرفته شدگانی که قبلا با استفاده از سهمیه ایثارگران در رشته‌ای قبول شده اند، اگر در آن رشته تحصیل نموده و فارغ التحصیل شوند، به هیچ وجه امکان استفاده مجدد از سهمیه ایثارگران را ندارند. 

اگرچه دولت چهاردهم در پاسخ به مطالبه جامعه و تحقق شعار عدالت آموزشی با طرح پیشنهادی اصلاح سهمیه‌ها نور امیدی در دل هزاران داوطلب کنکور و خانواده‌های آن‌ها ایجاد کرد تا شاید ورود به دانشگاه‌ها بر اساس شایستگی علمی اتفاق بیفتد؛ اما به نظر می‌رسد رسیدن به تصمیم نهایی و اجرایی شدن قانونی جدید در این زمینه آسان نخواهد بود و فراز و نشیب‌های زیادی به همراه خواهد داشت.

 اینکه چرا که ما یک نهاد تصمیم گیر در این زمینه نداریم و شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجلس شورای اسلامی به عنوان متولیان این قانون باید عزمی جدی برای اصلاح این قانون داشته باشند، سؤالی است که در بین داوطلبان و خانواده‌های آن‌ها مطرح می‌شود. 

با مطرح شدن طرح فوق اینگونه خواهد بود سهمیه‌هایی که لایحه مجلس را دارند، باید برای تصویب به مجلس ارجاع شوند و سهمیه‌هایی که مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی را دارند، باید در این شورا مورد بررسی قرار بگیرند و شورای عالی انقلاب فرهنگی نمی‌توانند مصوبات مجلس را نقض کنند.

به همین جهت این پاس‌کاری‌ها در اصلاح سهمیه‌های ورود به دانشگاه‌ها که از نیم قرن پیش بر نظام آموزش عالی کشور وارد شده است، امیدواری برای وجود یک انگیزه جدی بین مسئولان برای تعیین تکلیف همیشگی این موضوع را بسیار کمرنگ کرده است و حال آنکه خانواده‌ها و داوطلبان چشم انتظار دولت و مسئولان برای انجام یک اقدام عملی و قاطعانه برای تعیین تکلیف بحث چالش برانگیز سهمیه‌ها هستند.

موتورسواری حمید گودرزی و فرهاد آئیش پس از تمرین «ونگوگ» (عکس)

بیشتر بخوانید:

واکنش عباس عبدی به افزایش ظرفیت رشته‌های پزشکی؛ کسی در دولت هست که به این عملکردهای ویرانگر پاسخ دهد؟

تماشاخانه

صدا و سیمای جدیدی به نام «ساترا» در حال شکل‌گیری است / اگه نمایش خانگی موفق نبود، بحران رخ می‌داد / ساترا یعنی داور بازی، از یک تیم باشد! (فیلم)

5 واقعیت جالب در مورد فیلم پدرخوانده / راز نسخه مخفی که فقط مافیا دید (فیلم)

فیلم های دیگر