قدرت بازار در خدمت محرومان: رمز موفقیت کسب وکارهای اجتماعی با سرمایه صبور

سارا شاهرخی، بنیان گذار ایفا، در یادداشت پیش رو به بررسی مفهوم «سرمایه اثرگذار» و «سرمایه صبور» پرداخته و مزایا و ظرفیت های این رویکرد سرمایه گذاری را در فضای اقتصادی ایران تحلیل کرده است. ایفا، اولین و بزرگترین پلتفرم اجتماعی تامین مالی جمعی بر پایه ی پرداخت قرض به کسب وکارهای خرد در ایران است.

دهه هاست که میلیاردها دلار از منابع عمومی و خصوصی صرف مبارزه با فقر و بهبود کیفیت زندگی محرومان شده است، اما دستاوردها با انتظارها فاصله ای چشمگیر دارد. فقر همچنان گسترده است، محیط زیست در مسیر تخریب پیش میرود و فساد ساختاری در بسیاری از جوامع ریشه دوانده است. حقیقت اینجاست که هم بخش انتفاعی با تمام توان اقتصادی اش و هم بخش غیرانتفاعی با تمام نیت های خیرخواهانه اش، نتوانسته اند پاسخی کارآمد به این چالش های عمیق بدهند.

بخش غیرانتفاعی (سازمانها، بنیادها و نهادهای خیریه) به دلیل اتکا به کمک های محدود و فاصله گرفتن از منطق بازار، توان ایجاد تغییرات پایدار را ندارد. در سوی دیگر ماجرا هم، بخش انتفاعی (شرکتها و بنگاههای اقتصادی) با تمرکز صرف بر سود، به بخشی از مشکلات دامن زده اند. هر دو بخش در جایگاه خوداهدافی را دنبال می کنند، اما نه زبان مشترکی دارند و نه صدای فقرا را می شنوند.

این بن بست، نیاز به راه حلی تازه را پررنگ کرده است؛ راه حلی که منطق بازار را با دغدغه های اجتماعی ترکیب کند.

سرمایه گذاری اثرگذار؛ ترکیب سود و مسئولیت یکی از نخستین تلاش ها برای پر کردن این شکاف، سرمایه گذاری اثرگذار (Impact Investing) بود.

در این رویکرد، سرمایه به سمت کسب وکارهایی هدایت می شود که علاوه بر سود مالی، اثرات اجتماعی و زیست محیطی هم ایجاد می کنند.

این رویکرد دیدگاه سنتی مبنی بر تمرکز صرف سرمایه گذاری های تجاری بر بازده مالی و سپردن مسائل اجتماعی به خیریه ها را به چالش می کشد.

بازار جهانی سرمایه گذاری اثرگذار رشدی چشم گیر داشته است؛ به طوری که بر اساس گزارش شبکه جهانی سرمایه گذاری اثرگذار (GIIN)، در سال 2022حدود 3349 سازمان در سراسر دنیا مجموعا 1.164 تریلیون دلار سرمایه اثرگذار را تحت مدیریت داشته اند. طبق این داده ها، اندازه بازار سرمایه گذاری اثرگذار طی بازه زمانی 2017 تا 2022 بیش از پنج برابر شده است. به گونه ای که نرخ رشد سالانه مرکب (CAGR) این بازار حدود 21 درصد برآورد شده است.

چرا تغییرات چشم گیر رخ نداده است؟

علی رغم این رشد شگفت انگیز، هنوز آن تحول بزرگ و مورد انتظار در حل چالش هایی مثل فقر رخ نداده است.

دلیل اصلی را می توان در تمرکز بیش از حد سرمایه گذاران بر بازده مالی مطابق با نرخ بازار و ریسک تعدیل شده دانست.

براساس نظرسنجی GIINدر سال 2020، حدود 70درصد از سرمایه گذاران اثرگذار به دنبال بازده مطابق با نرخ بازار و ریسک تعدیل شده بودند.

این تمرکز، باعث شده است که بخش بزرگی از سرمایه گذاری ها به سمت بخش های امن و پربازده مانند فینتک سرازیر شود (تقریبا نیمی از کل سرمایه ها)، در حالی که تنها 9 درصد به بخش های حیاتی با اثر اجتماعی عمیق تر مانند آب و فاضلاب، آموزش، مسکن و بهداشت اختصاص یافته است.

واقعیت این است که برای مقابله واقعی با مسائلی چون فقر، سرمایه باید دقیقا به سمت همان نقاطی هدایت شود که بیشترین نیاز وجود دارد، نه صرفا به جایی که امن ترین یا سودآورترین است. چنین تغییری نیازمند صبوری، پذیرش ریسک و خلق راه حل های نوآورانه است.

سرمایه صبور: تعریفی نو از سرمایه گذاری مسئولانه

سرمایه صبور (Patient Capital) در پاسخ به کمبودهای سرمایه گذاری اثرگذار و حدود دو دهه پیش ظهور کرد.

سرمایه صبور نوعی سرمایه گذاری است که به جای سود سریع، به اثرگذاری اجتماعی بلندمدت اولویت می دهد و حاضر است بازدهی کمتر از نرخ بازار را بپذیرد.

عبارت«سرمایه صبور»یا سرمایه بلند مدت به طور سنتی وقتی به کار میرود که سرمایه گذارحاضر است از سوددهی سریع و کوتاه مدت سرمایه اش چشم پوشی کند تا در بلند مدت بازدهی بزرگتری به دست آورد.

سرمایه صبور از دو دهه پیش به عنوان یک ابزار سرمایه گذاری سنتی مطرح بوده، اما با ظهور شرکت های اجتماعی و دغدغه های محیطزیستی شکل جدیدی پیداکرد و به ابزاری قدرتمند برای توانمندسازی دهک های پایین جامعه و تامین نیازهای اساسی میلیون ها نفر تبدیل شده است.

ویژگی های اصلی این نوع سرمایه گذاری عبارتند از:

•اولویت با اثرگذاری اجتماعی: تمرکز بر جوامع فقیر و محروم، با پذیرش بازده مالی پایین تر از نرخ بازار.

•سرمایه گذاری بلندمدت: افق سرمایه گذاری طولانی، گاهی تا15سال، برای دادن زمان لازم به کارآفرین برای یادگیری و آزمون و خطا.

•ریسک پذیری بالا: حمایت از کسب وکارهای با پتانسیل زیاد اما ناشناخته درمناطق محروم با زیرساخت های محدود.

•انعطاف پذیری: حمایت از کارآفرینان در مسیر رشد و اصالح مدل کسب وکار.

سرمایه صبور، ابزاری بینظیر برای به ثمر رساندن ایده هایی است که شاید در نگاه نخست رویایی یا دست نیافتنی به نظر برسند، اما ظرفیت تغییر زندگی میلیون ها نفر را دارند. 

ویژگی مهم سرمایه صبور در افق زمانی بلند آن نهفته است.

سرمایه گذاران در این رویکرد توقع بازدهی سریع ندارند و همین امر به کارآفرینان اجتماعی فرصت می دهد تا با آزمون و خطا، یادگیری مستمر و یافتن تناسب محصول و بازار، مسیر پایدارتری برای کسب وکار خود بسازند.

در فضاهایی که زیرساخت های کافی وجود ندارد، این زمان و انعطاف پذیری نقشی حیاتی ایفا می کند و به افزایش نرخ موفقیت در عرضه کالاها و خدماتی منجر می شود که مسائل واقعی جوامع را هدف قرار داده اند.

سرمایه صبور در عمل: نمونه های موفق بین المللی تجربه صندوق هایی نظیر آکیومن (Acumen)، که از نخستین صندوق های سرمایه صبور بوده، نشان می دهد که این رویکرد می تواند غیرممکن ها را ممکن سازد و ایده هایی را که می توانند زندگی میلیون ها نفر را دگرگون کنند،به واقعیت تبدیل کند.

•Husk Power Systems: شرکتی که در ایالت بیهار هند برق رسانی به روستاهای محروم را ازطریق استفاده از ضایعات کشاورزی آغاز کرد. این شرکت امروز با بیش از84 نیروگاه کوچک به225 هزار نفر خدمات می دهد و صدها میلیون دلار سرمایه جذب کرده است.

•Kentaste: استارتاپی در کنیا که با فرآوری محصولات نارگیل درآمد کشاورزان را تا120درصد افزایش داد. امروز این شرکت محصولاتش را به اروپا، آمریکا و خاورمیانه صادر می کند.

•d.light: شرکتی که محصولات خورشیدی مقرون به صرفه را به خانوارهای کم درآمد شرق آفریقا رساند و اکنون بیش از20میلیون مشتری دارد.

این شرکت نیز صدها میلیون دلار سرمایه جذب کرده و به رشدی جهانی دست یافته است.

این نمونه ها نشان می دهد سرمایه صبور میتواند همزمان هم زندگی میلیون ها نفر را تغییر دهد و هم شرکتهایی با ارزش صدها میلیون دلاری خلق کند.

چرا سرمایه صبور موفق است؟

سرمایه صبور ترکیبی است از منطق بازار و اهداف بشردوستانه. از یک سو به کارآفرین اجتماعی امکان می دهد کسب وکار خود را پایدار و مقیاس پذیر کند و از سوی دیگر با پذیرش بازدهی کمتر، به رفع نیازهای حیاتی جوامع محروم کمک میکند.

این رویکرد صدای فقرا را به رسمیت میشناسد و آنها را نه به عنوان قربانی، بلکه به عنوان مشتریان واقعی در نظر می گیرد. 

به همین دلیل، راه حل هایی که با سرمایه صبور شکل می گیرند، پایدارتر و متناسب تر با نیازهای واقعی جوامع اند.

چالش های بزرگ جهانی مانند فقر و نابرابری با کمک های خیریه کوتاه مدت یا سرمایه گذاری صرفا سودمحور حل نخواهند شد.

تجربه موفق سرمایه صبور نشان می دهد که می توان منابع را به چرخهای پایدار و بازگشتی وارد کرد که هم سود اجتماعی عمیق ایجاد کند و هم بازده اقتصادی قابل قبول به همراه داشته باشد.

از همین رو، نهادها و شرکت هایی که منابع خود را در پروژه های مسئولیت اجتماعی هزینه می کنند، می توانند با اختصاص بخشی از این منابع به سرمایه صبور، نقش موثرتری در بهبود زندگی جوامع محروم ایفا کنند. این انتخاب، پلی میان اقتصاد بازار و عدالت اجتماعی خواهد بود.

تیم‌های لیگ برتری انصراف دادند؛ نیروی زمینی تنها تیم تهرانی میزبان در ورزشگاه تختی

تماشاخانه

شترهای سرگردان دومین قاتل جاده‌های شرق هرمزگان (فیلم)

اتوبان صدر جای شارژ گوشی نیست، تلاش آتش‌نشانان برای نجات مردی که جای عجیبی در تهران گیر افتاد (فیلم)

فیلم های دیگر