عصر ایران؛ فؤاد شمس* - در تازهترین اعلام سازمان جهانی گردشگری (UNWTO)، سه روستای ایرانی «سهیلی در جزیره قشم»، «شفیعآباد در استان کرمان» و «کندلوس در مازندران» در فهرست بهترین روستاهای گردشگری جهان ثبت شدند.
این انتخاب، نهتنها افتخاری برای ایران است، بلکه از بُعدی ژرفتر میتواند نقطۀ عطفی در مسیر توسعه پایدار و تابآور گردشگری روستایی ایران محسوب شود.
روستای سهیلی، در جنوب جزیرۀ قشم، نمونهای موفق از همزیستی انسان و طبیعت است.
این روستا با نزدیکی به جنگلهای حرّا، بهعنوان یکی از کانونهای اصلی اکوتوریسم خلیج فارس شناخته میشود.
ساکنان سهیلی با مشارکت مستقیم در فعالیتهای گردشگری، الگوی کمنظیری از گردشگریِ جامعهمحور ارایه دادهاند؛ الگویی که در آن محیط زیست، اقتصاد محلی و فرهنگ بومی در تعادلی هوشمندانه قرار گرفتهاند.
همچنین در میانۀ کویر لوت، روستای شفیعآباد کرمان با معماری سنتی، خانههای کاهگلی و تورهای کویرگردی، وجه دیگری از گردشگری پایدار را نمایش میدهد. این روستا یادآور سازگاری انسان با اقلیم خشک و کمآبی است.
در شمال کشور نیز کندلوس با موزۀ مردمشناسی، صنایعدستی و موسیقی محلی آن، نمونهای از حفاظت از میراث فرهنگی در بستر طبیعت است.
در کل این سه روستا در مجموع تصویری از تنوع فرهنگی، اقلیمی و زیستی ایران را در سطح جهانی به نمایش گذاشتهاند.
امید میرود ثبت این سه روستا در فهرست جهانی، موجی از توجه و سرمایهگذاری بهدنبال داشته باشد. افزایش بازدید گردشگران داخلی و خارجی به معنای رونق اقتصادی، ایجاد فرصتهای شغلی جدید و توسعۀ صنایعدستی و خدمات محلی است.
این امر معیشت روستاییان را متنوع کرده و از وابستگی یکجانبه به کشاورزی یا دامداری میکاهد؛ در نتیجه، تابآوری اقتصادی در برابر بحرانهای محیطی و بازار افزایش مییابد.
در سطح اجتماعی، این انتخاب حس اعتماد بهنفس و تعلق مکانی را در میان ساکنان روستاها تقویت میکند. مردم احساس میکنند بخشی از میراث جهانیاند، بنابراین برای حفظ ارزشهای فرهنگی، محیط زیست و رفتار مسئولانهتر با گردشگران انگیزهٔ بیشتری دارند.
از سوی دیگر، مشارکت فعال جامعۀ محلی در تصمیمگیریهای گردشگری باعث رشد سرمایهٔ اجتماعی، تقویت همکاریها و افزایش توان جامعه در مدیریت بحرانها میشود.
در واقع گردشگری روستایی زمانی پایدار است که اقتصاد، فرهنگ و محیط زیست بهطور همزمان در نظر گرفته شود . سه روستای ثبتشده دقیقاً چنین الگویی را نشان میدهند.
در سهیلی، روستاییان با استفاده از قایقهای بومی گردشگران را به تماشای جنگلهای حرّا میبرند؛ فعالیتی که هم درآمدزاست و هم آگاهی زیستمحیطی را افزایش میدهد.
در شفیعآباد، تورهای ستارهنگری و پیادهروی در کویر، جایگزین سفرهای پرمصرف و تخریبگر شدهاند.
در کندلوس، گردشگری فرهنگی به احیای صنایعدستی و موسیقی سنتی منجر شده و جوانان را به ماندن در روستا ترغیب کرده است.
این نمونهها نشان میدهد گردشگری اگر بهدرستی مدیریت شود، میتواند نه تهدید، بلکه فرصت توسعهٔ پایدار روستایی باشد.
ثبت جهانی روستاها، رفتار ذینفعان را نیز دگرگون میکند. جامعۀ محلی درمییابد که حفاظت از منابع طبیعی و فرهنگی، کلید تداوم درآمد گردشگری است.
گردشگران با آگاهی از ارزش جهانی این مکانها، رفتار مسؤولانهتری در قبال محیط و مردم نشان میدهند.
نهادهای دولتی و بخش خصوصی نیز انگیزهٔ بیشتری برای سرمایهگذاری در زیرساختهای سبز، آموزش گردشگری پایدار و نظارت بر کیفیت خدمات پیدا میکنند.
بهاینترتیب، فرایند گردشگری از یک فعالیت صرفاً اقتصادی، به حرکتی فرهنگی و اخلاقی تبدیل میشود که تمامی ذینفعان در آن نقش و مسؤولیت دارند.
قرار گرفتن این سه روستای ایرانی در میان بهترینهای جهان، میتواند آغازگر فصل نوینی در نگاه به گردشگری روستایی کشور باشد. این رویداد فرصتی است تا سیاستگذاران، پژوهشگران و جوامع محلی دستبهدست هم دهند و الگوی گردشگری تابآور، جامعهمحور و پایدار را در سایر مناطق نیز گسترش دهند.
در جهانی که گردشگری اغلب با تخریب محیط و کالاییسازی فرهنگ همراه است، سهیلی، شفیعآباد و کندلوس ثابت کردهاند میتوان با تکیه بر هویت بومی، هم توسعه یافت و هم زمین را پاس داشت. این سه روستا اکنون تنها مقصد گردشگران نیستند، بلکه پیامآوران راهی تازهاند: راهی که از دل خاک و فرهنگ روستا میگذرد و به آیندهای پایدار میرسد.
------------------------
*دانشجوی دکتریِ جغرافیا و برنامهریزی روستایی