هوشنگ نهاوندی از ریاست دانشگاه تهران تا قهر کردن با فرح و فرار از زندان در شب 22 بهمن/ نهاوندی: هویدا عقده حقارت داشت

عصر ایران ؛ علی نجومی ــ هوشنگ نهاوندی در سن 93 سالگی در بروکسل بلژیک درگذشت؛ مردی که زندگیش بالا و پایین کم نداشت. زندگی سیاسی او با همکاری گروه های چپ گرا در دورانی که در فرانسه دانشجو بود شروع شد. سپس در همین دوران دانشجویی در فرانسه حتی برای برهه ای طرفدار دکتر مصدق بود. البته پس از کودتای 28 مرداد سال 1332 و سقوط دولت دکتر مصدق، نهاوندی رنگ عوض کرد و طرفدار سلطنت شد. او فارغ التحصیل دکترای حقوق و اقتصاد دولتی از دانشگاه پاریس بود.

خانواده و خاستگاه

گرچه متولد رشت بود اما نام خانوادگیش افشا کننده اصالت خانواده پدریش است. آنها از 3 یا 4 نسل قبل به رشت و گیلان مهاجرت کرده بودند.

پدرش "میرزا علی اکبر تاجر نهاوندی"، اصالتا اهل نهاوند و لر بود. وی در مدرسه رشدیه در رشت تحصیل کرده بود و به صادرات و واردات با روسیه اشتغال داشت. از اعضای حزب دموکرات عامیون سلیمان میرزا اسکندری در رشت و مدتی هم مترجم میرزا کوچک خان جنگلی بود. در مجلس مؤسسان اول به نمایندگی از لاهیجان انتخاب شد و چون جوان ترین نماینده بود به منشی گری مجلس رسید. او به زبان روسی تسلط داشت.

هوشنگ نهاوندی در اواخر عمر

اما نکته شاید جالب تر شاید خانواده مادری او باشد. مادر هوشنگ، "عزیزه"، دختر تاجری یزدی ولی مقیم گیلان به نام "میرزا محمد وکیل التجار یزدی" بود که نمایندگی رشت را در ادوار اول و دوم مجلس شورای ملی بر عهده داشت. فریدون کشاورز از رهبران و مؤسسان حزب توده و کریم کشاورز فعالان سیاسی چپ‌گرا دایی هوشنگ نهاوندی بودند. پس از حمله شوروی به ایران در سال ۱۳۲۰، پدر وی خانه‌ای در خیابان جامی تهران خرید و خانواده‌اش را به تهران آورد تا از حملهٔ روس‌ها در امان باشند و زین پس تنها تابستان‌ها به رشت می‌رفتند.

علت اختلاف او با هویدا

از فرازهای جالب زندگی او به دورانی بر می گردد که در دولت هویدا ، وزیر آبادانی و مسکن بود (1343 تا 1347). در ابتدا رابطه اش با هویدای نخست وزیر خوب بود اما به تدریج رابطه رو به سردی رفت. خودش علت این اختلاف را رفتار مزورانه هویدا می داند و به طور مثال این گونه روایت می کند: 
 «مرحوم هویدا با دو سه تا از وزراء نشسته بودند باز هم بعد از هیئت دولت و باز هم به ایشان تلفن شد. در حضور ما و نه از سازمان امنیت بلکه از مجله «خواندنیها» و از مرحوم امیرانی مدیر خواندنیها که متن مقاله‌ای را که قرار بود دو روز بعد بر ضد جمشید آموزگار وزیر دارایی و رقیب احتمالی هویدا بنویسد برای ایشان پای تلفن می‌خواند. و ما شاهد بودیم که مرحوم هویدا چیزهایی را اضافه می‌کرد که «اینها را بنویسید توی مقاله‌تان بر ضد جمشید آموزگار.» این صفت اگر بشود گفت صفت در هویدا بود که همیشه شاید به‌علت عقده‌ای یک نوع عقده حقارت سعی می‌کرد که اطرافیان خودش را کوچک کند و به اینها توهین بکند و افراد کوچک را انتخاب بکند.»

ریاست دانشگاه شیراز و تهران

در سوابق او 5 سال ریاست دانشگاه تهران از سال 1350 تا 1355 به چشم می خورد. او جایگزین علینقی عالیخانی اقتصاد دان تقریبا خوشنام دوران محمدرضا شاه پهلوی شد. عالیخانی برای فضای دانشگاه بیش از اندازه خودرای و سختگیر بود و اساتید و دانشجویان ماندنش را بر نتابیدند. اما نهاوندی نرم خو بود و اساسا اهل گفت و گو و همفکری. پیش از آن سه سال هم رییس دانشگاه پهلوی شیراز بود.

در همان زمان که ریاست دانشگاه تهران را بر عهده داشت به دستور شاه گروهی اندیشمندان یا گروه بررسی مسایل ایران را تشکیل داد که بسیاری از اساتید دانشگاه در چند کمیته عضو آن بودند. این مجموعه قرار بود هرسال گزارش خود را در مورد حوزه های مختلف مسایل کشور به شاه ارایه دهند اما مانند خیلی دیگر از طرح های پر طمطراق زمان شاه ناموفق و ناقص بود.

او دوره ای هم ریاست دفتر مخصوص فرح پهلوی همسر محمدرضا شاه را برعهده داشت. شغلی که به زعم خودش چندان مورد تمایلش نبود تا جایی که با حالت قهر از این مقام استعفا داد. گرچه بعدها فرح از او درخواست کرد تا با تیمسار مقدم ریاست ساواک پیش شاه بروند تا او را از اعطای پست نخست وزیری به شریف امامی منصرف کنند. گرچه شاه از تصمیم خود منصرف نشد و شریف امامی در شهریور 1357 به صدارت رسید.

دستگیری در ماه های آخر حکومت شاه

وقتی در نیمه آبان 1357 (3 ماه قبل از انقلاب) ارتشبد غلامرضا ازهاری نخست وزیر شد. تعداد قابل توجهی از مقامات کشوری و لشکری ادوار حکومت پهلوی دستگیر شدند و هوشنگ نهاوندی هم یکی از آن ها بود. او در زندان دژبان پادگان جمشید آباد در شمال بیمارستان هزار تخت خوابی سابق ( بیمارستان امام خمینی فعلی) تا روز 22 بهمن در حبس به سر می برد و فرارش هم داستان جالبی دارد.

خودش در مصاحبه با تاریخ شفاهی هاروارد گفت: « آخرین ساعات روز 22 بهمن دیگر همه سربازها محافظ زندان دژبان فرار کرده بودند و زندان هم برقش قطع شده بود. صدای ممتد تیراندازی از محوطه اطراف پادگان شنیده می شد تا اینکه عده ای از ما شهامت به خرج دادیم و تصمیم گرفتیم فرار کنیم. وقتی وارد بزرگراه پارک وی ( چمران فعلی) شدیم غلامرضا نیک پی شهردار سابق تهران را دیدم که توسط مردم دستگیر شده بود اما من توانستم فرار کنم و به این ترتیب ماه ها زندگی مخفی من شروع شد تا بعدها فرار کردم و به فرانسه رفتم.»

هوشنگ نهاوندی در دهه 50 شمسی 

اولین تست بازیگری رایان سرلک وقتی قبول شد (فیلم)

بیشتر بخوانید:

چه کسانی در ۲۴ بهمن سال ۱۳۵۷ قصد کودتا داشتند؟

وقتی محمد رضا پهلوی پرسید چه کسی حکومتش را نجات می دهد و از جواب شوکه شد

جلسه بین مقامات سفارت شوروی و آمریکا در مورد آینده محمدرضا پهلوی/ دو سال قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ پیش بینی آن ها چه بود؟

سرگشتگی انسان آمریکایی در فیلم پاریس تگزاس / «همان‌جایی هستی که می‌روی» (فیلم)

فیلم های دیگر