نئاندرتال‌ها مدادشمعی داشتند؟

به گزارش ایسنا، نتایج یک تحقیق جدید نشان می‌دهد که نئاندرتال‌ها ده‌ها هزار سال پیش مدادهای شمعی قرمز و زردرنگی ساخته بودند و برای تیز کردن لبه‌های آن‌ها و رسیدن به نوکی کاملا دقیق، از روش‌های مختلفی استفاده می‌کردند.

«لایوساینس» نوشت، این نئاندرتال‌ها که در ناحیه‌ای زندگی می‌کردند که امروزه کریمه (در شمال دریای سیاه) نام دارد، مدادهای خود را از «اُخر» (ocher)، ماده‌ای معدنی حاوی آهن که به‌عنوان رنگ‌دانه استفاده می‌شود، می‌تراشیدند. در پژوهش جدید، محققان سه مداد اُخر را شناسایی کردند که قدمت‌شان تا ۱۰۰ هزار سال می‌رسد و نشانه‌هایی از «کاربرد آگاهانه» در آن‌ها دیده می‌شود. از جمله این نشانه‌ها به یکی از این مدادها می‌توان اشاره کرد که نوک آن تیز شده بود.

این کشف، گواه جدیدی بر بحث دیرینه درباره‌ توانایی نئاندرتال‌ها در خلق آثار هنری نمادین است. در این مورد، گرچه نویسندگان مقاله هیچ نشانه‌ مستقیمی از طرح یا نقشی واقعی پیدا نکرده‌اند، اما اشاره کردند اگر نئاندرتال‌ها از اُخر فقط برای کارهایی مانند دباغی پوست حیوانات استفاده می‌کردند، نیازی به نوک تیز پیدا نمی‌کردند.

بر اساس پژوهشی که چهارشنبه (۲۹ اکتبر) در مجله Science Advances منتشر شد، کشف مدادی که نشانه‌ چندبار تیز شدن روی آن دیده می‌شود، نشان می‌دهد که نئاندرتال‌های کریمه گاهی از اُخر برای فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی معنادار، مانند کشیدن نقش‌های مختلف بر بدن، استفاده می‌کردند.

«فرانچسکو دِریکو» (Francesco d’Errico)، نویسنده‌ اصلی این مقاله و استاد باستان‌شناسی دانشگاه برگن نروژ، گفت که پیدا کردن قطعه‌ای که نوک آن به‌وضوح دوباره تراشیده شده، بسیار هیجان‌انگیز بوده است؛ چراکه نشان می‌دهد این مداد برای ترسیم خطوط ظریف ساخته و نگهداری می‌شده است.

با این حال، همه‌ پژوهشگران با نگرش این گروه از محققان موافق نیستند و به وب‌سایت «لایو ساینس» گفته‌اند که هیچ مدرک مستقیمی وجود ندارد که این مدادهای اُخر واقعا برای طراحی آثار فرهنگی یا اجتماعی به کار رفته باشند.

به گفته‌ «دِریکو»، اگر این نتیجه درست باشد، نشان می‌دهد نئاندرتال‌ها از توان ذهنی لازم برای خلق نشانه‌های اجتماعی و تبدیل بدن خود به ابزارهای فرهنگی، مانند گونه‌ انسانی ما؛ انسان خردمند (Homo sapiens) برخوردار بوده‌اند.

انسان‌ها و خویشاوندان پیشاتاریخی آن‌ها صدها هزار سال است که با رنگ‌دانه‌ها ارتباط دارند. تاکنون در حدود ۴۰ محوطه‌ باستانی در سراسر اروپا شواهدی از استفاده‌ نئاندرتال‌ها از رنگ‌دانه‌های سیاه، قرمز، زرد یا سفید کشف شده است، اما همه‌ این کاربردها لزوما هدف اجتماعی یا فرهنگی نداشته‌اند.

برای مثال، نئاندرتال‌هایی که حدود ۵۰ هزار سال پیش در شبه‌ جزیره‌ ایبری زندگی می‌کردند، از رنگ‌دانه‌های قرمز و زرد برای نقاشی روی صدف‌ها استفاده می‌کردند، که نشان‌دهنده کاربرد نمادین است. این درحالی است که نئاندرتال‌های ساکن منطقه‌ای که امروزه هلند نامیده می‌شود، بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار سال پیش از مواد معدنی سیاه‌ رنگی استفاده می‌کردند، اما هیچ نشانه‌ای از معنای نمادینی درباره آن‌ها کشف نشده است.

با این حال، به گفته‌ نویسندگان این مقاله، شواهد واضح‌تری از استفاده‌ نئاندرتال‌ها از اُخر در اروپای شرقی و آسیای غربی در دست نیست و گونه‌های فرهنگی کشف‌شده در آن نواحی کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند.

برای بررسی این‌که آیا اُخرهایی که پیش‌تر در در محوطه‌های نئاندرتالی کریمه کشف شده‌اند ممکن است، معنای فرهنگی داشته باشند یا نه، پژوهشگران روی ۱۶ قطعه اُخر از سه پناهگاه سنگی در کریمه و یک محوطه‌ روباز در شمال‌شرق اوکراین تمرکز کردند که قدمت‌شان بین حدود ۱۰۰ هزار تا ۳۳ هزار سال است.

گروهی پژوهشی، شکل و آثار سطحی این قطعات اُخر را با دقت بررسی کرده تا ببیند چگونه تراشیده و استفاده شده‌اند و همچنین ترکیب شیمیایی هر قطعه را تحلیل کردند تا منشأ آن را مشخص کنند.

«دریکو» و همکارانش سه قطعه را که همگی به «کریمه» تعلق داشتند، یافتند که به گفته‌ آنان احتمالا برای اهداف فرهنگی و نمادین به کار رفته‌اند، و صرفا کاربرد عملی مانند دباغی پوست یا دفع حشرات نداشتند.

اولین مورد ابزاری بود که بارها تراش و ساییده شده تا پس از کُند شدن دوباره نوک‌تیز شود. این نشان می‌دهد اُخر مانند مداد رنگی برای کشیدن خطوط باریک روی سطوحی مانند پوست یا سنگ‌ها استفاده می‌شده است.

به گفته‌ پژوهشگران، یکی از قطعات به‌نظر می‌رسد بخشی از یک مداد شکسته باشد، درحالی‌که قطعه‌ سوم خطوطی دارد که عمدا روی پایه‌اش حک شده‌ است.

گروه تحقیقاتی به این نتیجه رسید که اُخر از منابع محلی استخراج شده، اما از مکان‌های دیگری هم آمده که هنوز شناسایی نشده‌ است. «دریکو» گفت: ردیابی محل تهیه‌ مواد رنگی توسط نئاندرتال‌ها، دریچه‌ای به سوی درک انتخاب‌هایی است که آن‌ها انجام می‌دادند و این‌که تفاوت رنگ و کیفیت را چگونه درک می‌کردند. با این حال، او افزود که تعداد نمونه‌های مدادهای اُخر بسیار اندک است و برای نتیجه‌گیری قطعی درباره‌ شیوه‌ی تصمیم‌گیری آن‌ها کافی نیست.

«ربکا رگ سایکس» (Rebecca Wragg Sykes)، باستان‌شناس دانشگاه کمبریج که در این پژوهش مشارکت نداشته، نسبت به نتایج نویسندگان تردید دارد.

او در ایمیلی به «لایوساینس» گفت: «استدلال پژوهشگران مبنی بر این‌که شواهد مستقیمی از کاربرد نمادین در اینجا وجود دارد، لزوما تنها تفسیر ممکن نیست.»

برای مثال، این باستان‌شناس توضیح داد که خطوط حک‌شده بر کنار یکی از قطعات، لزوما به این معنا نیست که برای کاربران آن بار فرهنگی داشته است. به گفته‌ی او: «می‌توان این علامت‌ها را به‌عنوان روشی خاص برای تولید پودر تعبیر کرد، بدون آن‌که لزوما نشانه‌ معنا یا الگوی نمادین خاصی باشند.»

با این حال، «سایکس» یادآور شد که هرچند خود علامت‌ها شاید معنای نمادین نداشته باشد، اما نئاندرتال‌ها ممکن است از پودرهای رنگی برای اهدافی از این دست استفاده کرده باشند.

او افزود: «این‌که من فکر نمی‌کنم شواهد قوی‌ای از حکاکی عمدی نقش‌های نمادین در اینجا وجود دارد، به این معنا نیست که هیچ عنصر زیباشناختی یا اجتماعی معناداری در کار نئاندرتال‌ها در ساخت و استفاده از پودرهای رنگی وجود نداشته است.»

اپریل ناول (April Nowell)، انسان‌شناس دوران پارینه‌سنگی در دانشگاه ویکتوریا در بریتیش کلمبیا، که او نیز در این پژوهش شرکت نداشته است، استدلال می‌کند که نباید بیش از اندازه بر تمایز میان کاربرد نمادین و کاربرد عملی اُخر تاکید شود. او در ایمیلی به لایوساینس نوشت: «به‌محض آن‌که نئاندرتال‌ها استفاده‌ عملی از اُخر، ‌ مثلاً برای دفع حشرات را شروع کردند، به‌احتمال زیاد آن را برای نقاشی بدن و تزئین لباس نیز به کار گرفتند تا افراد یا گروه‌ها را از هم متمایز کنند، درست مانند جوامع غیرصنعتی امروزی.»