کارشناسان: بحران آب و آلودگی به مرزهای خطرناک رسیده است

در نخستین نشست انجمن علمی دانشجویی محیط زیست دانشگاه اصفهان، استادان و پژوهشگران این دانشگاه با هشدار نسبت به شدت یافتن بحران‌های زیست‌محیطی کشور از جمله کمبود آب، آلودگی هوا و مدیریت نادرست منابع، بر ضرورت مطالبه‌گری اجتماعی و نقش دانشگاهیان در تغییر وضعیت موجود تأکید کردند. آنان با اشاره به مصرف ناپایدار آب، ضعف سیاست‌گذاری و کاهش نهادهای مردم‌نهاد زیست‌محیطی، دانشگاه را خاستگاه حرکت‌های مؤثر برای نجات محیط زیست ایران دانستند.

مهرداد فرهادیان، امروز سه‌شنبه ۲۰ آبان در اولین نشست انجمن علمی دانشجویی محیط زیست دانشگاه اصفهان با اشاره به ضرورت مطالبه‌گری اجتماعی برای بهبود شرایط زیست‌محیطی اظهار کرد: شاید ۲۵ سال پیش کمتر کسی وقوع بحران‌های امروز در حوزه‌هایی همچون آب، آلودگی هوا و پسماند را پیش‌بینی می‌کرد، اما بسیاری از اندیشمندان همان زمان هشدارهای لازم را داده بودند. متأسفانه بی‌توجهی به این هشدارها موجب شد که امروز با مشکلات جدی‌تری روبه‌رو شویم.

وی خطاب به دانشجویان افزود: شما می‌توانید با پیگیری، تشکیل کمپین‌های محیط‌زیستی و مطالبه‌گری در فضای دانشگاهی و اجتماعی، نقش مؤثری در بهبود وضعیت فعلی ایفا کنید. امیدوارم دانشگاه اصفهان و دانشجویان آن در مسیر ایجاد تغییرات مثبت در این حوزه پیشگام باشند.

مؤسس پژوهشکده محیط زیست دانشگاه اصفهان در ادامه با اشاره به وضعیت منابع آبی کشور بیان کرد: ایران سالانه حدود ۱۰۰ میلیارد مترمکعب آب مصرف می‌کند، در حالی که کل منابع آب تجدیدپذیر کشور حدود ۱۰۰ تا ۱۱۰ میلیارد مترمکعب است؛ یعنی تقریباً به اندازه کل منابع موجود مصرف داریم و در برخی مناطق حتی بیش از ظرفیت طبیعی خود بهره‌برداری می‌کنیم.

فرهادیان افزود: حدود ۹۰ درصد منابع آبی کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، در حالی که سهم بخش‌های بهداشتی و شرب حدود هفت تا هشت درصد و سهم صنعت تنها دو تا سه درصد است. علاوه بر این، ورود آلاینده‌های نوظهور مانند ترکیبات دارویی، سموم و آلاینده‌های صنعتی به منابع آب، چالشی جدی ایجاد کرده که فناوری‌های کنونی پاسخگوی آن نیستند.

وی تصریح کرد: در حالی که کشورهای حاشیه خلیج فارس تا ۴۰ درصد نیاز آبی خود را از طریق سامانه‌های آب‌شیرین‌کن تأمین می‌کنند، در ایران این سهم کمتر از ۵ درصد است. ما باید با توسعه فناوری‌های نوین در زمینه تصفیه و بازیافت آب، وابستگی خود به منابع محدود آب‌های زیرزمینی را کاهش دهیم.

مؤسس پژوهشکده محیط زیست دانشگاه اصفهان آمار نگران‌کننده‌ای از وضعیت فاضلاب کشور ارائه داد و گفت: سالانه بین ۳۵ تا ۴۰ میلیارد مترمکعب فاضلاب در کشور تولید می‌شود، اما کمتر از ۵ درصد آن جمع‌آوری و تصفیه می‌شود. به بیان دیگر، ۹۵ درصد فاضلاب‌ها بدون هیچ‌گونه تصفیه‌ای وارد محیط زیست شده و همان منابع محدود آبی ما را آلوده می‌کنند، در حالی که می‌توان با فناوری‌های موجود ۷۰ تا ۸۰ درصد این فاضلاب‌ها را بازیافت و به چرخه مصرف بازگرداند.

فرهادیان تأکید کرد: بحران‌های زیست‌محیطی کشور بسیار جدی است و اگر امروز اقدام نکنیم، فردا ممکن است با پیامدهایی مواجه شویم که حتی جابه‌جایی جمعیت و تغییر سیاست‌های ملی را ضروری کند. همه ما چه در دانشگاه، چه در خانواده و چه در جامعه باید نقش خود را در حفظ محیط زیست ایفا کنیم تا آینده‌ای پایدارتر برای ایران زمین رقم بخورد.

هدف انجمن علمی، پرورش خبرگان مؤثر در حفظ محیط زیست است

مهدی کمالی، رئیس پژوهشکده محیط زیست دانشگاه اصفهان نیز در این نشست اظهار کرد: هدف‌ از تأسیس این انجمن آن است که با تعامل بین دانشجویان و اساتید، بتوانیم خبرگانی در حوزه محیط زیست تربیت کنیم که در جامعه و محیط زندگی و کار خود مؤثر باشند و بتوانند در حفظ محیط زیست نقش‌آفرینی کنند.

وی افزود: واقعیت این است که در روزهای نخست تصمیم‌گیری برای آغاز این مسیر، نمی‌دانستیم از کجا و چگونه باید شروع کنیم. راهنمایی‌ها و همکاری‌های دانشجویان بسیار کارساز بود و جا دارد از تلاش‌های ایشان صمیمانه تقدیر و تشکر کنم.

رئیس پژوهشکده محیط زیست دانشگاه اصفهان با اشاره به روند شکل‌گیری پژوهشکده محیط زیست دانشگاه اصفهان ادامه داد: موافقت قطعی این پژوهشکده در سال ۱۳۹۲ صادر شد و هم‌اکنون چهار گروه پژوهشی شامل «تصفیه و بازیافت پساب»، «آلودگی هوا و پسماند جامد»، «زیست‌فناوری محیط زیست» و «مدیریت منابع آب» در آن فعالیت دارند.

کمالی در ادامه گفت: مهرداد فرهادیان، استاد تمام گروه مهندسی شیمی، از مؤسسان این پژوهشکده و در حال حاضر مدیر گروه زیست‌فناوری محیط زیست هستند، همچنین رامتین معینی، دانشیار گروه عمران و مدیر گروه مدیریت منابع آب؛ حسین احمدی‌کیا، استاد تمام گروه مکانیک و مدیر گروه مدیریت کیفیت هوا و پسماند جامد و ابوالقاسم عباسی، عضو هیئت علمی گروه زیست‌فناوری و مدیر گروه زیست‌فناوری محیط زیست، از همکاران فعال این مجموعه هستند.

وی ادامه داد: در پژوهشکده پروژه‌های متعددی اجرا شده و نشست‌ها و همایش‌های گوناگونی برگزار شده است. اعضای گروه‌های پژوهشی از رشته‌های متنوعی همچون جغرافیا، عمران، اقتصاد، زمین‌شناسی، علوم سیاسی، علوم اجتماعی و مهندسی شیمی تشکیل شده‌اند و همگی از اعضای هیئت علمی نخبه و برجسته دانشگاه هستند.

رئیس پژوهشکده محیط زیست دانشگاه اصفهان تصریح کرد: پژوهشکده در سال‌های گذشته توانسته است در حوزه ارتباط صنعت و جامعه خدمات ارزشمندی ارائه دهد. با حضور دانشجویان و اعضای انجمن علمی جدید، امیدواریم بتوانیم حلقه‌های اتصال میان دانشگاه و جامعه را تقویت کنیم تا مطالبه‌گری محیط‌زیستی در سطحی گسترده‌تر شکل گیرد.

کمالی با اشاره به برگزاری همایش‌ها، تفاهم‌نامه‌ها و کارگاه‌های تخصصی متعدد گفت: در ارزیابی‌های دانشگاه، پژوهشکده محیط زیست چندین بار به‌عنوان واحد پژوهشی برتر انتخاب شده که این موفقیت حاصل تلاش و همت تمامی همکاران است.

وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به پیشنهادات برای فعالیت‌های انجمن علمی دانشجویی محیط زیست بیان کرد: مجموعه‌ای از پیشنهادها در زمینه فعالیت‌های علمی و پژوهشی، فعالیت‌های عملی و میدانی، شبکه‌سازی و ارتباطی، فعالیت‌های نوآورانه و فناوری و مطالبه‌گری تدوین شده که در اختیار شورای مرکزی انجمن قرار خواهد گرفت تا براساس سلیقه و دیدگاه خود، مسیر فعالیت‌ها را مشخص کنند.

رئیس پژوهشکده محیط زیست دانشگاه اصفهان افزود: آنچه به‌عنوان اصل و هدف می‌بینیم، شناسایی مسائل و چالش‌های زیست‌محیطی دانشگاه، شهر و استان و تلاش برای رفع آن‌ها با مشورت اساتید و مسئولان مرتبط است. ما باید همه با هم مطالبه‌گر باشیم؛ چه در محیط دانشگاه، چه در سطح جامعه.

کمالی در مثالی ساده ادامه داد: گاهی هنگام عبور از خیابان، فواره‌ای باز شده و آب هدر می‌رود. شاید برخی تصور کنند این موضوع به آن‌ها مربوط نیست، اما اگر احساس مسئولیت کنیم، همان لحظه می‌توانیم از اتلاف آب جلوگیری کنیم. 

وی افزود: اگر جایی دیدیم حیوانی آسیب می‌بیند یا کسی با وسیله نقلیه آلاینده در سطح شهر تردد می‌کند، می‌توانیم از طریق پلیس یا نهادهای مرتبط موضوع را پیگیری کنیم. بی‌تفاوتی در برابر آسیب‌های محیط زیستی جایز نیست.

رئیس پژوهشکده محیط زیست دانشگاه اصفهان ادامه داد: مشارکت در برگزاری سمینارها، کارگاه‌ها و همایش‌های محیط زیستی، تعریف پایان‌نامه‌های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری در راستای مسائل زیست‌محیطی با همکاری پژوهشکده، و اجرای طرح‌های پژوهشی درون و برون‌دانشگاهی از جمله محورهای همکاری است.

کمالی در پایان گفت: این‌ها تنها بخشی از فعالیت‌هایی است که تاکنون در پژوهشکده محیط زیست انجام شده و امیدواریم با همکاری دانشجویان و اعضای انجمن علمی، بتوانیم خدمات بیشتری به جامعه ارائه دهیم.

بحران آب، نتیجه ضعف مدیریت و تصمیم‌گیری‌های نادرست است

رامتین معینی، عضو پژوهشکده محیط زیست دانشگاه اصفهان نیز در این در نشست اظهار کرد: موضوع بحران آب، تخلیه شهرها و حتی کمبود آب شرب، امروز به نقطه‌ای رسیده که سخن از جابه‌جایی جمعیت به میان آمده است. در گذشته درباره اصلاح الگوی مصرف و مدیریت کشاورزی صحبت می‌کردیم، اما اکنون چالش‌ها از این مرحله نیز فراتر رفته‌اند.

وی افزود: امروز با مسائلی چون افزایش شوری منابع آبی، فرونشست زمین و دیگر پیامدهای ناشی از کمبود آب مواجه هستیم. گرچه تغییرات اقلیمی در بروز این بحران‌ها بی‌تأثیر نبوده، اما مسئله اصلی، ضعف در تصمیم‌گیری و مدیریت منابع است. بسیاری از تصمیم‌هایی که باید در گذشته گرفته می‌شد، هرگز اتخاذ نشد و همین امر ما را به وضعیت کنونی رسانده است.

عضو پژوهشکده محیط زیست دانشگاه اصفهان با اشاره به ارتباط تنگاتنگ بحران آب با حوزه انرژی ادامه داد: در کنار چالش‌های موجود در بخش آب، اکنون در حوزه انرژی نیز با مشکلات مشابهی روبه‌رو هستیم. مدیریت نادرست انرژی موجب بروز ناترازی‌های متعدد در بخش‌های مختلف کشور شده است. در حقیقت، ضعف مدیریت منابع آب و انرژی به شکل زنجیره‌ای بر یکدیگر تأثیر گذاشته‌اند.

معینی تأکید کرد: اگر به ساختار کار نگاه کنیم، مدیریت منابع آب صرفاً یک موضوع فنی یا مهندسی نیست. این مسئله چندوجهی است و باید از زوایای مختلف اجتماعی، زیست‌محیطی، اقتصادی و نهادی به آن نگاه کرد. زمانی رویکرد ما صرفاً مهندسی و مبتنی بر مدل‌های ریاضی بود، اما اکنون می‌دانیم که تصمیم‌گیری در این حوزه نیازمند درک ابعاد اجتماعی و نهادی مسئله است. در واقع، باید مدلی طراحی شود که نهادهای اجتماعی و زیست‌محیطی را نیز در نظر بگیرد.

وی تصریح کرد: هر تصمیم مدیریتی در حوزه آب و محیط زیست، ابعاد سیاسی و اقتصادی دارد و لازم است پیش از اتخاذ هر تصمیم، مسئله به‌درستی تعریف، مدل‌سازی و تحلیل شود. اگر مسئله به‌درستی تعریف نشود، تحلیل‌ها نیز اشتباه خواهد بود و در نهایت تصمیم‌گیرنده بر اساس داده‌های غلط تصمیم می‌گیرد. در چنین شرایطی، نتیجه نهایی نیز نادرست خواهد بود.

 عضو پژوهشکده محیط زیست دانشگاه اصفهان اظهار کرد: برای مثال، زمانی ممکن است تصمیم گرفته شود آب زاینده‌رود به هر دلیلی باز شود. این تصمیم در ظاهر پاسخ‌گوی نیاز فعلی است، اما چون نگاه آینده‌نگرانه در آن لحاظ نشده، ممکن است تبعات گسترده‌ای در آینده به همراه داشته باشد. اینجاست که اهمیت مدیریت علمی و دقیق منابع خود را نشان می‌دهد.

 معینی در پایان خاطرنشان کرد: مطالبه‌گری عمومی، که در این نشست نیز به آن اشاره شد، بخش مهمی از مسیر اصلاح است. از تصمیم‌گیران دغدغه‌مند انتظار می‌رود که تصمیم‌هایی اتخاذ کنند که نه تنها برای حال، بلکه برای آینده کشور نیز مفید باشد. تصمیم‌های درست، آینده‌ای پایدارتر را برای جامعه رقم می‌زنند و ما امیدواریم با همکاری و آگاهی جمعی، به چنین نتیجه‌ای برسیم.

ابوالقاسم عباسی، عضو پژوهشکده محیط زیست دانشگاه اصفهان با تأکید بر ضرورت همدلی و فرهنگ‌سازی در مواجهه با بحران‌های زیست‌محیطی اظهار کرد: در برابر بحران آب و خشک شدن زاینده‌رود، باید به یاد داشته باشیم که بنی‌آدم اعضای یک پیکرند و درد یک بخش از کشور، درد همه ماست.

وی افزود: متأسفانه امروز به نقطه‌ای رسیده‌ایم که خشک شدن زاینده‌رود مایه خوشحالی عده‌ای در بخش‌های دیگر شده است. این نشانه فاصله گرفتن ما از روح همدلی و درک متقابل است.

عضو پژوهشکده محیط زیست دانشگاه اصفهان با اشاره به نقش دانشگاهیان در فرهنگ‌سازی بیان کرد: امیدوارم انجمن‌های دانشجویی، ملی و نه محلی باشند و دانشجویان از سراسر کشور در کنار هم برای روشنگری و اصلاح فرهنگ مصرف و حفظ محیط زیست تلاش کنند. رسالت دانشگاهیان، آگاهی‌بخشی است.

عباسی ادامه داد: وقتی باغ‌های بالادست در فصل سرما نیاز به آبیاری ندارند، اما همچنان آب مصرف می‌کنند، در حالی که کشاورزان پایین‌دست برای نجات درختان خود با تانکر دنبال آب می‌گردند، این نشان‌دهنده ضعف فرهنگ و مدیریت است.

وی خاطرنشان کرد: اصفهان، یزد و بختیار زمانی در یک حوضه آبریز و زیست مشترک بودند، اما امروز با خشکیدن گاوخونی و قنات‌ها، حیات این حوزه در خطر است. ما باید دست به دست هم دهیم تا فرهنگ مصرف درست و همدلی زیست‌محیطی را احیا کنیم.

عضو پژوهشکده محیط زیست دانشگاه اصفهان در پایان گفت: محیط زیست تنها متعلق به یک شهر یا استان نیست، بلکه میراث همه ایرانیان است؛ از شمال تا جنوب، از شرق تا غرب. با اتحاد و فرهنگ‌سازی می‌توانیم ایران را زنده نگه داریم.

دانشگاه؛ خاستگاه جنبش‌های زیست‌محیطی جهان

عباس حاتمی، عضو پژوهشکده محیط زیست دانشگاه اصفهان نیز در این نشست در سخنرانی خود درباره جایگاه تشکل‌های زیست‌محیطی در دانشگاه‌ها اظهار کرد: جنبش‌های محیط‌زیستی در جهان از دل دانشگاه‌ها برخاسته‌اند. نخستین حرکت جهانی محیط‌زیستی که در سال ۱۹۷۰ در آمریکا شکل گرفت و بعدها به روز زمین معروف شد، توسط بیش از ۱۵۰۰ کالج و ۱۰ هزار مدرسه حمایت شد و ۲۰ میلیون آمریکایی را به خیابان‌ها کشاند. جالب است که تمام برگزارکنندگان این حرکت بزرگ جوانانی ۲۰ تا ۳۰ ساله بودند. پس اگر به ریشه‌ها نگاه کنیم، می‌بینیم که دانشگاه و دانشجو در قلب کنش‌های محیط‌زیستی قرار دارند.

وی با تأکید بر اهمیت فعالیت جمعی افزود: در جامعه‌شناسی سیاسی، عمل جمعی همواره قدرت بیشتری نسبت به اقدام فردی دارد. تشکل‌ها می‌توانند با بسیج منابع و توان‌های پراکنده، تأثیرگذاری خود را چندبرابر کنند.

عضو پژوهشکده محیط زیست دانشگاه اصفهان در ادامه با اشاره به وضعیت تشکل‌های مردم‌نهاد کشور بیان کرد: در ایران حدود ۲۲۰ هزار سازمان مردم‌نهاد ثبت شده است که بیش از نیمی از آن‌ها فرهنگی و اجتماعی‌اند و تنها حدود ۱۵۰ تشکل به‌طور اختصاصی در حوزه محیط زیست فعالیت دارند. این رقم ناچیز نشان می‌دهد که محیط زیست هنوز در اولویت نظام تصمیم‌سازی کشور نیست.

حاتمی با اشاره به آمارهای مربوط به استان اصفهان تصریح کرد: اصفهان که یکی از بحرانی‌ترین استان‌های کشور از نظر زیست‌محیطی است، تنها ۲۶ تشکل در این حوزه دارد و از میان آن‌ها فقط سه تشکل به‌صورت اختصاصی به مسائل محیط زیستی می‌پردازند. مجموع اعضای این ۲۶ تشکل تنها سه هزار و ۳۱۱ نفر است، یعنی به‌طور میانگین هر تشکل حدود ۱۲۷ عضو دارد. آیا می‌توان از چنین ظرفیتی انتظار اثرگذاری گسترده داشت؟

وی در تحلیل دلایل ضعف این تشکل‌ها گفت: سازمان‌های مردم‌نهاد زیست‌محیطی در ایران نه‌تنها از حمایت کافی برخوردار نیستند، بلکه در جذب اعضای جدید نیز ناتوان عمل کرده‌اند. بسیاری از اعضای فعلی این تشکل‌ها دانشگاهی، روزنامه‌نگار یا وکیل‌اند و هنوز نتوانسته‌ایم پیوند واقعی با مردم برقرار کنیم.

عضو پژوهشکده محیط زیست دانشگاه اصفهان با اشاره به ناپایداری سیاست‌های دولتی در حمایت از تشکل‌ها افزود: در سال ۱۳۹۲ تعداد سمن‌های محیط زیستی کشور حدود ۴۴۳ تشکل بود که در سال ۱۳۹۳ به ۷۶۰ رسید، اما اکنون به حدود ۱۵۰ عدد کاهش یافته است. این نوسانات نشان می‌دهد که با تغییر دولت‌ها، اولویت محیط زیست نیز دستخوش تغییر می‌شود.

حاتمی بخش دیگری از سخنان خود را به بحران آب و آلودگی هوا اختصاص داد و گفت: براساس داده‌های جهانی، بحران آب در صدر ریسک‌های جهانی قرار گرفته است. در ایران، سرانه آب تجدیدپذیر طی شصت سال گذشته از بیش از ۱۳ هزار مترمکعب به کمتر از شش هزار مترمکعب رسیده و در برخی کشورهای منطقه به صفر میل کرده است. این بحران، نه‌تنها داخلی بلکه منطقه‌ای و بین‌المللی خواهد بود.

وی در ادامه درباره وضعیت آلودگی هوا در اصفهان اظهار کرد: تعداد روزهای ناسالم در اصفهان از سه روز در سال ۱۳۹۵ به بیش از ۳۰ روز در سال‌های اخیر رسیده است. شمار مرگ‌ومیرهای منتسب به ذرات معلق نیز از ۶۸۴ نفر در سال ۱۳۹۷ به بیش از ۱۳۰۰ نفر در سال ۱۴۰۰ افزایش یافته است.

عضو پژوهشکده محیط زیست دانشگاه اصفهان با اشاره به خسارت‌های مالی آلودگی هوا گفت: براساس برآوردهای رسمی، سالانه بیش از ۳۰ هزار مرگ زودرس ناشی از آلودگی هوا در کشور ثبت می‌شود که معادل ۲۵ تا ۳۶ میلیارد دلار خسارت اقتصادی به کشور وارد می‌کند؛ عددی که تقریباً معادل کل درآمد نفتی ایران در سال گذشته است.

حاتمی در پایان با تأکید بر نقش دانشجویان و دانشگاه‌ها در تغییر این وضعیت ادامه داد: در دانشگاه اصفهان بیش از ۱۷ هزار دانشجو و ۷۰۰ عضو هیئت علمی فعالیت دارند. باور دارم اثرگذاری همین جمع می‌تواند از بسیاری از نهادهای رسمی بیشتر باشد. سرآغاز جنبش‌های بزرگ محیط‌زیستی همیشه از دانشگاه بوده و امروز نیز اگر بخواهیم تغییری واقعی رقم بزنیم، نقطه آغاز آن همین‌جاست.

تماشاخانه

کوروش می‌گوید: «خدایان آزاد شدند، مردم آزاد شدند، و هر کس می‌تواند خدای خود را بپرستد» / چرا «منشور کوروش» مهم است؟ (فیلم)

اولین حضور کوتاه همایون ارشادی در سینما ؛ فیلم کاکادو سال 1373 (فیلم)

فیلم های دیگر