حمله به شهر هخامنشی پارسه / احتمال خروج تخت جمشید از فهرست میراث جهانی / سکوت عجیب میراث فرهنگی و پایگاه میراث جهانی (+عکس و سند)

عصر ایران ؛ حسن ظهوری ــ نماینده مرودشت در مجلس شورای اسلامی به تازگی در گفت‌وگو با رسانه‌ها ادعا کرده که حدود ۹۶۱ هکتار به محدوده شهر مرودشت اضافه شده است. این طرح سال‌ها پیش مطرح شده بود، اما به دلیل وجود تخت جمشید و ضوابط سختگیرانه حریم‌های مصوب آن، تاکنون اجرایی نشده بود. حالا اما با ادعای نماینده مرودشت ظاهرا قرار است اجرایی شود. نکته مهم اما این است که طبق بررسی‌های باستان‌شناسی، حدود ۴۶۰ هکتار از این محدوده جدید در حریم درجه دو تخت جمشید قرار دارد که با ضوابط میراث فرهنگی مغایرت دارد. این ۴۶۰ هکتار شامل اراضی بکری از منطقه باستانی فیروزی و بخشی از شهر باستانی پارسه هخامنشی، است که از نظر باستان‌شناسی اهمیت بالایی دارد. نکته مهم‌تر آن‌که این منطقه هنوز کاوش نشده و تپه‌های باستانی آن بدون مطالعه باقی مانده‌اند. الحاق این بخش به شهر مرودشت می‌تواند آثار ناشناخته‌ای از تاریخ هخامنشی را از بین ببرد.

ادعای نماینده مرودشت درباره الحاق ۹۶۰ هکتار به محدوده شهری شهر مرودشت

از سال‌های قبل همواره کسانی بوده‌اند که تلاش کردند کاربری اراضی کشاورزی در حریم درجه دو تخت جمشید را تغییر دهند اما همواره با مخالفت میراث فرهنگی و مدیران تخت جمشید مواجه شده‌اند. این اراضی در حریم درجه دو تخت جمشید، به‌عنوان کمربند حفاظتی این مجموعه عمل می‌کنند و از تخت جمشید، نقش رستم، نقش رجب و شهر استخر محافظت می‌کنند. 

در سال ۱۳۹۰، با همکاری کارشناسان حقوقی وزارت میراث فرهنگی، ضوابطی تنظیم شد که تغییر کاربری اراضی کشاورزی در حریم درجه دو تخت جمشید را ممنوع می‌کرد، مگر در محدوده‌های خاصی مانند روستاها که آن هم باید با رعایت ضوابط میراث فرهنگی انجام شود. این تصمیم برای جلوگیری از توسعه شهر مرودشت به سمت تخت جمشید و حفاظت از منظر فرهنگی این مجموعه گرفته شده بود. با این حال، اقداماتی مانند ساخت شهرک مهدیه در مسیر جاده منتهی به تخت جمشید پس از انقلاب، نگرانی‌ها درباره توسعه شهری مرودشت را افزایش داده بود.

ظاهراً تصمیمات جدید نماینده مرودشت پس از تغییراتی در مدیریت پایگاه میراث جهانی تخت جمشید مطرح شده است. برخی تلاش دارند با تغییر ضوابط، امکان توسعه شهری را فراهم کنند. نقشه‌ای هم تهیه شده که این محدوده را به شهر مرودشت متصل نشان می‌دهد، اما این نقشه به شدت مورد مناقشه است.

در این نقشه حریم مجموعه جهانی تخت جمشید با رنگ سبز و زرد نشان داده شده
و لکه قرمز رنگ ۴۶۰ هکتار از ۹۶۰ هکتار الحاق شده به شهر مرودشت است

با مقایسه نقشه ۹۶۱ هکتاری محدوده اضافه‌شده با نقشه‌ای که توسط باستان‌شناسانی مانند ویلیام سامنر پیش از انقلاب تهیه شده، مشخص می‌شود که بخشی از این توسعه با محدوده شهر هخامنشی پارسه هم‌پوشانی دارد.

این نقشه دو بخش اصلی را نشان می‌دهد: شهر باختری پارسه (شهر شاهی پارسی) و بخش جنوبی پارسه که شامل محوطه‌های شماره‌گذاری‌شده‌ای مانند ۱، ۲ و ۳ است. محوطه شماره ۵، شامل تل آجری و محوطه‌های ۲ و ۳، در این محدوده قرار دارد. لکه قرمز رنگ در نقشه جدید، که مساحتی حدود ۴۶۰ هکتار را نشان می‌دهد، به طور مستقیم با حریم حفاظتی تخت جمشید (مشخص‌شده با رنگ سبز) تعارض دارد. این تعارض نه تنها منظر فرهنگی را تهدید می‌کند، بلکه آثار باستانی مدفون را در معرض خطر قرار می‌دهد.

همپوشانی لکه قرمز‌رنگ یا همان ۴۶۰ هکتار الحاقی با نقشه باستان‌شناسی ویلیام سامنر 
که نشان می‌دهد وارد حریم درجه دو تخت جمشید شده‌است

این موضوع از حدود شش ماه پیش به طور جدی مطرح شده و باستان‌شناسان و کارشناسان با مکاتباتی موفق به توقف اجرای این طرح شده‌اند. با این حال، وجود حدود ۵۰۰ میله بتنی که در سال ۱۳۹۰ برای نشانه‌گذاری حریم نصب شده‌اند، نشان‌دهنده حساسیت این منطقه است. نادیده گرفتن یا تخریب این میله‌ها برای اجرای توسعه شهری عملاً غیرممکن است و نشان می‌دهد که این طرح به حریم حفاظتی تخت جمشید تجاوز کرده و آثار هخامنشی کاوش‌نشده را در معرض خطر جدی قرار می‌دهد.

گزارش دوره‌ای ایران به یونسکو در سال ۲۰۲۳ به صراحت به خطر توسعه شهر مرودشت به سمت حریم تخت جمشید اشاره کرده و آن را تهدیدی بالقوه برای اصالت و یکپارچگی این میراث جهانی دانسته است. در این گزارش، رشد شهر مرودشت، توسعه روستاهای جدید و ورود صنایع آلاینده به عنوان تهدیدات اصلی ذکر شده‌اند. یونسکو از ایران خواسته است این تهدیدات را به طور جدی مدیریت کند تا حریم حفاظتی حفظ شود. در صورت مخدوش شدن منظر فرهنگی و تاریخی تخت جمشید، یونسکو می‌تواند این اثر را در فهرست میراث در خطر قرار دهد و در صورت عدم پاسخگویی کافی یا عدم توقف اقدامات تهدیدآمیز، حتی ممکن است آن را از فهرست میراث جهانی حذف کند. از زمان ثبت جهانی تخت جمشید تا کنون هرگز این اثر با تهدید از سوی یونسکو مواجه نبوده و برای اولین‌بار است که در دولت مسعود پزشکیان، خطر خروج این اثر از فهرست میراث جهانی وجود دارد.

گزارش دوره‌ای یونسکو که گسترش شهر مرودشت 
به سمت تخت جمشید را یک تهدید جدی می‌داند

نکته عجیب این است که مدیریت جدید پایگاه میراث جهانی تخت جمشید تاکنون هیچ واکنشی به ادعای نماینده مرودشت درباره الحاق ۹۶۱ هکتار به شهر نشان نداده است. این سکوت باعث گمانه‌زنی‌هایی شده که شاید تغییرات مدیریتی اخیر با هدف تسهیل چنین طرح‌هایی انجام شده باشد. نه تنها پایگاه میراث جهانی تخت جمشید که میراث فرهنگی استان فارس هم در برابر تعرض به حریم درجه دو و آثار باستانی مدفون سکوت کرده‌اند.

تخت جمشید، که در سال ۱۳۵۸ به عنوان یکی از نخستین آثار ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد، توسط هخامنشیان حدود ۲۵۰۰ سال پیش ساخته شده است. این مجموعه دارای عرصه‌ای بزرگ و حرایم‌ سه‌گانه است که حریم‌های درجه یک و دو آن ضوابط سختگیرانه‌ای دارند. حفاری‌های انجام‌شده در تل آجری نشان داده که آثار ارزشمندی از دوره هخامنشی در حریم درجه دو همچنان وجود دارد و کاوش‌های بیشتر می‌تواند تاریخ این دوره را متحول کند. حفاظت از این حرایم‌ برای حفظ منظر فرهنگی و تاریخی این اثر حیاتی است.

پیام انگیزشی سارا منجزی‌پور: «فدای سرت» یعنی امنیت! (عکس)

بیشتر بخوانید:

سفر به ایران قدیم؛ زنان عشایر در میان سنگ‌های جاودانه تخت جمشید(عکس)

قدیمی‌ترین تصویر رنگی تخت‌جمشید؛ پارسه ۲۵۰ سال پیش چه شکلی بود؟(+عکس)

تماشاخانه

شاه قاجار این گونه سلطنت خود را بر سر «بند جوراب» از دست داد و پهلوی سر کار آمد! (فیلم)

پاکستان و دو دلبر : آمریکا و چین / پرده‌برداری از بزرگ‌ترین پروژه معدنی پاکستان؛ آغاز عصر جدید در ریکو دیک (فیلم)

فیلم های دیگر