خاورمیانه جدید ترامپ

آتش‌بس در جنگ دو سالهٔ اسرائیل و غزه، آزادی گروگان‌های اسرائیلی باقی‌مانده و جریان یافتن کمک‌های بشردوستانه به داخل غزه، گام‌های اولیه و مثبتی در جهت حل مناقشهٔ دیرپای خاورمیانه محسوب می‌شوند. اما این‌که این اقدامات بتوانند به آغازی برای آنچه که دونالد ترامپ، روز دوشنبه «طلوع تاریخی خاورمیانه‌ای نو» خواند، تبدیل شوند، موضوعی است که همچنان به دور از قطعیت باقی می‌ماند.

به گزارش فرارو به نقل از روزنامه واشنگتن پست، در جریان سفر فشرده ترامپ به اسرائیل و مصر، او  به‌خاطر  توافقی که هم حماس و هم بنیامین نتانیاهو، را به میز مصالحه کشاند، مورد تحسین قرار گرفت. با این حال، سخنرانی‌های ترامپ در این سفر از اشاره به شکاف‌های عمیق و ریشه‌دار در منطقه خودداری کرد. به‌ویژه وضعیت کرانهٔ باختری که در آن حدود سه میلیون فلسطینی در شرایطی فزاینده دشوار و زیر اشغال اسرائیل زندگی می‌کنند و تهدید الحاق سرزمین‌هایشان همچنان وجود دارد.

دونالد ترامپ در سفر اخیر خود به اسرائیل و مصر، پیش‌بینی کرد که «پیمان ابراهیم»، دستاورد اصلی دوران نخست ریاست‌جمهوری‌اش در زمینهٔ عادی‌سازی روابط میان اسرائیل و چند کشور عربی، به‌سرعت گسترش خواهد یافت. با این حال، او بر واقعیت مهمی چشم بست: اصرار بخش بزرگی از جهان عرب بر این‌که مسیر تشکیل یک دولت مستقل و پایدار فلسطینی که شامل کرانهٔ باختری و غزه تحت حاکمیت تشکیلات خودگردان فلسطین باشد، باید در اولویت قرار گیرد.

ترامپ به‌جای آنکه وعده دهد حمایت تاریخی و دوحزبی آمریکا از اسرائیل را تجدید کند؛ حمایتی که پس از عملیات ویرانگر نتانیاهو در غزه دچار شکاف شده است  سخنرانی خود را به حمله به رؤسای‌جمهور دموکرات پیشین اختصاص داد. او آنان را متهم به «نفرت از اسرائیل» و ناتوانی در دستیابی به موفقیت‌هایی کرد که او خود مدعی تحقق آن‌ها بود.

در میان فضایی آکنده از شور و یا فرسودگی ناشی از آسودگی خاطر، واکنش‌ها به ترامپ متفاوت بود. او در کنست اسرائیل با استقبال و تشویق روبه‌رو شد، و در نشست «صلح» رهبران جهان در شرم‌الشیخ مصر، حضار با کف زدن از او استقبال کردند. ترامپ در حالی که برخی از حاضران را به شوخی برای همراهی با ژست شست‌بالای خود هل می‌داد، با بیشتر آنان عکس یادگاری گرفت. با این حال، فراتر از شادمانی‌های لحظه‌ای خانواده‌های گروگان‌ها و اندکی آرامش برای مردم غزه، تنش‌های منطقه‌ای همچنان پابرجا است.

طرح ترامپ: چالش‌ها و ابهامات در مسیر صلح خاورمیانه

مروان معشر، معاون نخست‌وزیر و وزیر خارجهٔ پیشین اردن در اظهاراتی گفت: «هر پایانی بر جنگ غزه امری مثبت است و من نمی‌خواهم آن را کوچک بشمارم، اما طلوع خاورمیانه‌ای نو زمانی است که اشغال پایان یابد.» او ادامه داد: «ترامپ در واقع هیچ اشاره‌ای به فلسطینیان نکرد.» مروان معشر، معاون نخست‌وزیر و وزیر خارجهٔ پیشین اردن، در انتقاد از سیاست‌های ترامپ گفت: «هر رئیس‌جمهوری پیش از او، هرچند عمدتاً در خدمت منافع اسرائیل بوده، باز هم جایی برای سخن گفتن از آرمان‌های فلسطینیان باقی می‌گذاشت. اما در این مورد، هیچ؛ هیچ‌کس چنین نکرد.»

نگرانی‌های کارشناسان از طرح ۲۰ ماده‌ای ترامپ، که قرار است پس از خاموش شدن سلاح‌ها، بازگشت گروگان‌ها و تأمین غذا برای مردم غزه اجرا شود، همچنان ادامه دارد. به‌ویژه ۱۷ بند دیگر از این طرح که مبهم و پیچیده به نظر می‌رسند، از جمله مسائلی مانند خلع سلاح حماس، ایجاد نهادهای جدید امنیتی و حکومتی و بازسازی نوار غزه که در اثر جنگ ویران شده است.

در حال حاضر، اسرائیل نیروهای خود را تا خط توافق‌شده‌ای در بیرون از بیشتر مناطق مسکونی عقب کشیده است.  طرح ترامپ خواستار خلع سلاح حماس و ممنوعیت مشارکت آنان در هرگونه حکومت آینده است، اما هنوز به‌طور دقیق روشن نیست که این اقدام چگونه و به دست چه کسی باید انجام شود.

ابهامات در تشکیل نیروی بین‌المللی ثبات‌بخش غزه

طبق طرح ترامپ، قرار است نیروی بین‌المللی ثبات‌بخش تا زمانی که مسئولیت ادارهٔ غزه به نیروی فلسطینی آموزش‌دیده و تأیید شده سپرده شود، وظیفهٔ تأمین امنیت در این منطقه را بر عهده گیرد. با این حال، در حالی‌که ایالات متحده اعلام کرده است که ۲۰۰ نیروی آمریکایی را برای نظارت بر آتش‌بس از پایگاهی در اسرائیل اعزام خواهد کرد، هیچ کشوری تاکنون به‌طور علنی آمادگی خود را برای مشارکت در این نیروی ثبات‌بخش اعلام نکرده و هیچ نشانه‌ای از تشکیل چنین نیرویی دیده نمی‌شود.

مقام‌های کشورهای عربی‌ای که ترامپ از آن‌ها نام برده ـ قطر، مصر، امارات متحده عربی و ترکیه  تمایلی ندارند میان نیروهای مسلح اسرائیلی و حماس قرار گیرند، مگر آنکه اسرائیل عقب‌نشینی کند و نیروهای حماس خلع سلاح شوند. آنها همچنین خواستار مجوز شورای امنیت سازمان ملل برای مشارکت در این نیروی ثبات‌بخش هستند، اما هنوز هیچ جدول زمانی مشخصی برای عقب‌نشینی کامل اسرائیل وجود ندارد و در سازمان ملل نیز هیچ اقدام ملموسی در این زمینه صورت نگرفته است.

در سندی که از دل کنفرانس بین‌المللی اجرای راه‌حل دو دولت برای اسرائیل و فلسطین بیرون آمده است، ضرورت صدور مجوز از سوی سازمان ملل تأکید شده است. این کنفرانس به ابتکار فرانسه و عربستان سعودی برگزار شد. امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه، در کنفرانس شرم‌الشیخ گفت: «ما از راه‌های دیپلماتیک در نیویورک کار خواهیم کرد تا چارچوب بین‌المللی لازم برای این نیرو را ایجاد کنیم. وزیران ما گفتگو کرده‌اند و نمایندگان دائم ما در سازمان ملل در تماس هستند.»

مقام‌های دولت آمریکا که ترامپ را در این سفر همراهی می‌کردند نیز بر باور او مبنی بر آغاز «دوران تازه‌ای» تأکید کردند. مارکو روبیو، وزیر خارجهٔ آمریکا، در اشاره به توافقی که ترامپ آن را پایان «سه هزار سال» درگیری دانست، گفت: «این موضوع فقط بازسازی غزه نیست، بلکه دگرگون کردن کل منطقه است... احتمالاً این روز یکی از مهم‌ترین روزها برای صلح جهانی در پنجاه سال گذشته است.»

استیو ویتکاف، فرستادهٔ ویژه ترامپ در مذاکرات صلح، که هفته گذشته همراه با جرد کوشنر، داماد رئیس‌جمهور، توافق را نهایی کرد گفت: «در همان لحظه‌ای که توافق را امضا کردیم، من و جرد بلافاصله روی بخش اجرایی آن کار را آغاز کردیم. ما کاملاً درگیر این مرحله‌ایم و مدتی طولانی اینجا خواهیم بود . این دستور رئیس‌جمهور است و احتمالاً یکی از مهم‌ترین مراحل این روند به شمار می‌رود.»

طبق طرح ترامپ، قرار است نهادی اجرایی متشکل از «تکنوکرات‌های» فلسطینی مستقل برای ادارهٔ روزمرهٔ غزه منصوب شود. با این حال، تاکنون هیچ فرد یا گروهی برای این سمت معرفی نشده است. همچنین قرار است هیئتی از رهبران خارجی برای نظارت بر جنبه‌های مختلف حکمرانی در غزه تشکیل شود. ترامپ روز دوشنبه اعلام کرد که اعضای این هیئت هنوز انتخاب نشده‌اند.

آرون دیوید میلر، مذاکره‌کنندهٔ باسابقهٔ صلح خاورمیانه در دولت‌های جمهوری‌خواه و دموکرات، در این باره گفت: «اگر من مسئول این روند بودم، تا زمانی که رئیس‌جمهور اطمینان نیافته بود که دست‌کم چهار گروه کاری تشکیل نشوند، منطقه را ترک نمی‌کردم.» به گفتهٔ او، این گروه‌ها باید مسئولیت خلع سلاح حماس، ایجاد نیروی بین‌المللی، برپایی ساختار حکمرانی و همچنین راه‌اندازی برنامه‌ای برای تأمین مالی میلیاردها دلار لازم جهت بازسازی غزه را بر عهده گیرند. میلر تاکید کرد: «اگر این رویکرد اتخاذ نشود، نمی‌توانم ببینم این طرح چگونه قرار است موفق شود. در طول بیست‌وپنج سال گذشته، حتی با وجود آنکه بیشتر تلاش‌های ما شکست خورد، در ده‌ها کنفرانس صلح و گردهمایی بزرگ شرکت کردم. اما همیشه مشکل از روز بعدِ کنفرانس آغاز می‌شود؛ روزی که افراد جدی بیدار می‌شوند و می‌پرسند... حالا باید چه کنیم؟»

ترامپ و ابهامات پس از توافق غزه: تمرکز بر بازسازی یا کم‌توجهی به مسیر صلح؟

دونالد ترامپ، که پیش از این پیشنهاد کرده بود فلسطینی‌ها از غزه خارج شوند و این منطقه به «ریویِرای خاورمیانه» تبدیل گردد، همچنان به بازسازی این منطقه علاقه‌مند به نظر می‌رسد. او روز دوشنبه در واکنش به توافق جدید گفت: «سرانجام به صلح در خاورمیانه دست یافته‌ایم. ما می‌توانیم بهتر از هر کس دیگری در جهان بازسازی کنیم.» این در حالی است که پیشتر طرح صلح ترامپ به‌طور صریح اعلام کرده بود که هیچ فلسطینی‌ای مجبور به ترک نوار غزه نخواهد شد.

در مسیر بازگشت به واشنگتن، ترامپ در هواپیمای ریاست‌جمهوری (ایرفورس وان) به خبرنگاران گفت: «ما دربارهٔ بازسازی غزه صحبت می‌کنیم. من حرفی از یک دولت واحد یا دو دولت نمی‌زنم... در مقطعی تصمیم خواهم گرفت که چه چیزی را درست می‌دانم.» ترامپ که آشکارا از ستایش‌ها دلگرم شده بود، در سفر اخیر خود از فرصت و سرمایهٔ دیپلماتیکی که به‌دست آورده بود استفاده نکرد تا اسرائیل را به دادن امتیازهایی وادارد که شاید صلح بلندمدت را تضمین کند.

باربارا لیف، معاون وزیر خارجهٔ پیشین آمریکا در امور خاورمیانه در دولت بایدن، در گفت‌وگویی با شبکهٔ سی‌ان‌ان گفت: «پایان دادن به جنگ ساده‌ترین گام بود. آنان روند عادی‌سازی روابط بین اسرائیل و اعراب را بیش از اندازه (و شاید عمداً) بزرگ جلوه دادند و در مقابل، مسیر تشکیل دولت فلسطین را کمتر از حد واقعی برجسته کردند.»

 آرون دیوید میلر و دیگر تحلیل‌گران هشدار داده‌اند که یکی از بزرگ‌ترین نگرانی‌ها این است که با فروکش کردن آثار جنگ و بحران انسانی‌ای که دو سال جهان را درگیر کرده بود، شتاب و انرژی حرکت کنونی نیز از میان برود. ترامپ گفته است که می‌خواهد خاورمیانه را دگرگون کند و معتقد است که توافق غزه و گسترش سریع پیمان ابراهیم می‌تواند راه را برای نامزدی او در جایزهٔ صلح نوبل در سال آینده هموار کند.

کارن دی یانگ خبرنگار بخش بین الملل روزنامه واشنگتن پست

دستورکار مجلس برای افزایش بودجه دفاعی کشور

تماشاخانه

خاموشی ناصر تقوایی قصه گوی صاحب سبک/ کارگردان ستاره‌ها : از بهروز وثوقی و سعید راد گرفته تا هدیه تهرانی و خسرو شکیبایی (فیلم)

دست کاری تاریخ تولید و انقضا؛ مردم چطور بفهمند تاریخ تولید یک کالا واقعی است؟ (فیلم)

فیلم های دیگر