هنری که با مغولان پایان یافت (فیلم)

کیفیت پایین:

کیفیت خوب:

عصر ایران؛ محسن ظهوری ـ پیش از آن‌که سپاه چنگیزخان مغول بر ایران بتازد؛ هنر و صنعت در نقاط مختلف آن شکوفا شده بود. حکومت‌های ایرانی موفق شده بودند از زیر سلطه خلفای اموی و عباسیان بیرون بیایند و با نگاهی به گذشته تاریخی خود، دوباره هویت خود را بسازند، اما حمله چنگیزخان دوباره همه‌چیز را ویران کردند.

سفالگری از مهم‌ترین هنرهای آن دوره تاریخی است که داستان یکی از نمونه‌‌هایش سفال نیشابور را در قسمت دوم این مجموعه دیدیم. اما آنکه نامش در سفالگری ایران بیش از همه جاودان مانده، ابوزید کاشانی است. داستان هنر او را در این قسمت از «ایران به روایت آثار» ببینید.

«ایران به روایت آثار» مجموعه‌ گزارشی ویدئویی است که هر هفته شنبه‌ها و سه‌شنبه‌ها در عصر ایران منتشر می‌شود. قسمت چهلم این مجموعه را که آخرین قسمت از فصل دوم است، می‌توانید روز ‌سه‌شنبه ۴ آذرماه ببینید. فصل سوم «ایران به روایت آثار» به زودی آغاز می‌شود.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

در قسمت قبل منتشر شد:

ایران به روایت آثار؛ قسمت سی و هشتم: دندان قلعه‌کرد

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ابوزید کاشانی، سفالگری از خاندان مهمی در کاشان بود که برخی از آثارش به دوره ما هم رسیده و در موزه‌های مهم جهان قرار دارد. نمونه‌اش ظرفی با تصویر دو دلداده که جام و ساغری بر دست دارند و لب رودی نشسته‌اند. گیاهی بر پشت مرد نقش زده شده و سروی شطرنجی هم پشت زن قرار دارد. دور تا دور لبه ظرف با نقوشی تزئین شده و دو پرنده هم بر بالای سر این دو دلداده ترسیم شده‌اند. همه‌چیز در ظرافت و دقت کامل است؛ طره‌های موهای‌شان، نقش‌های لباس‌شان، انگشت‌های باریک و کشیده‌شان. کلاه مرد کوتاه است با نکینی در وسط و سنگ‌های زینتی دورتادورش. کلاه زن بزرگ‌تر است و تزئین شده با جواهرات و روبان بلندی رویش. بر گوش زن دو گوشواره بلند است و حالت انگستانش اینطور نشان می‌دهد که سررشته حرف را به دست گرفته و مرد گوش سپرده.

این تنها یک نمونه از کار هنری و زیبای ابوزید کاشانی است. مثلا نمونه‌ای دیگر، یک کاشی ستاره‌ای و چندپر است با نقش یک سوار و سروی روبه رویش. ابوزید در این کاشی تنها از یک رنگ استفاده کرده؛ نه یک رنگ البته که سفیدی کار برای او امکانی شده تا نقش‌ها از هم تفکیک شوند.

آن‌چه از سازنده این سفال‌ها می‌دانیم زیاد نیست؛ در دوره‌های سلجوقیان و خوارزمشاهیان می‌زیسته و کارهایش در زمان خود بسیار مشهور بوده. از امضای او بر آثارش که خود را کاتب هم خوانده، دریافته‌اند که  در کار شعر و نسخه‌برداری کتب ادبی هم بوده که نمونه‌‌هایی از ذوق و هنرش را بر سفال‌های ساخت او می‌بینیم. می‌توان سفال‌های ابوزید کاشانی را گلچینی ادبی دانست که به جای کتاب بر سفال‌ها نقش بسته. او با دقت تمام ابیاتی از شعرای مختلف را انتخاب و بر ظروف خود می‌نوشت. تلفیق همین متن‌ها و تصاویر باعث شده تا آثار ابوزید کاشانی جلوه‌ای دیگر پیدا کنند؛ هنری که آن را در محراب‌سازی به اوج رسانده. به‌خصوص محراب زیبایی برای حرم امام رضا که حالا در موزه آستان قدس رضوی است.

ابوزید کاشانی چهل سال از عمرش را به کار سفالگری گذاشت و دو شیوه مطرح و دشوار سفالگری یعنی زرین‌فام و مینایی را به اوج خود رساند. در آثار او تصاویری از داستان‌های کهن ایرانی همچون خسرو و شیرین یا فریدون ضحاک‌کش دیده می‌شود و شعرهایی از ابوسعید ابوالخیر و مولوی. نوشتن آیاتی از قرآن و احادیث ائمه بر کاشی‌ها و ظروف سفالین به فارسی و عربی نشان از این دارد که او به شدت در جست‌وجوی فرهنگ ایرانی بوده. در زمانه‌ای که تاریخ دوباره برای حاکمان اهمیت یافته بود و تمام تلاش‌شان را می‌کردند تا بتوانند از زیر سلطه خلفای عرب بیرون بیایند. درست همان زمانی که ناگهان مغولان از شرق به سوی ایران یتاختند و هرآن‌چه آباد شده بود، ویران کردند.

پدرِ پدربزرگ نادر جهانبانی در کنار همسر ناصرالدین شاه (عکس)

بیشتر بخوانید:

چرا چنگیزخان ایران را ویران کرد؟ / مغولان تجارت می‌خواستند یا جنگ؟ (+فیلم)

تماشاخانه

ایرج ؛ پهلوان آواز ایران / صدای شش‌دانگ (+صدا)

۳۴ کودک، ۳۴ رویا؛ قربانیان کوچک جنگ / دانش‌آموزانی که دیگر به مدرسه نرسیدند (فیلم)

فیلم های دیگر