هورمون‌ها چگونه ذهن ما را کنترل می‌کنند؟

• هورمون‌ها پیام‌رسان‌های شیمیایی بدن هستند که بر خلق‌وخو، احساسات و عملکرد مغز تأثیر می‌گذارند و نقش مهمی در سلامت روانی دارند.
• تغییرات هورمونی در زنان (مانند قاعدگی، بارداری، پیش‌یائسگی و یائسگی) و در مردان با افزایش سن می‌تواند نوسانات خلقی، اضطراب و افسردگی ایجاد کند.
• هورمون‌هایی مانند استروژن، تستوسترون، کورتیزول و اکسی‌توسین با تأثیر بر نورون‌ها، انتقال‌دهنده‌های عصبی و عملکرد مغز، رفتار و احساسات ما را تنظیم می‌کنند.
• اختلال در تعادل هورمون‌ها، به ویژه تیروئید و هورمون‌های جنسی، می‌تواند منجر به افسردگی، اضطراب و تغییرات شدید خلقی شود و بررسی آن‌ها برای درمان ضروری است.
• پژوهش‌های جدید هورمونی مسیرهای درمانی تازه‌ای مانند داروهای شبیه‌ساز هورمون یا مکمل‌های هورمونی ارائه کرده‌اند، اما هنوز درک کامل از حساسیت افراد به نوسانات هورمونی لازم است تا درمان‌ها دقیق‌تر و مؤثرتر شوند.

همه دوست داریم فکر کنیم احساسات و هیجاناتمان تحت کنترل خودمان هستند، اما آیا واقعاً چنین است؟

به گزارش زومیت، دانشمندان مدت‌هاست می‌دانند انتقال‌دهنده‌های عصبی تأثیر عمیقی بر فعالیت مغز ما دارند. با‌این‌حال، پژوهش‌های جدید نشان می‌دهند هورمون‌ها نیز می‌توانند به شیوه‌هایی غیرمنتظره و شگفت‌انگیز بر ذهن و رفتار ما اثر بگذارند. برخی از پژوهشگران تلاش می‌کنند از این دانش برای یافتن درمان‌های تازه‌ای برای اختلالاتی مانند افسردگی و اضطراب بهره ببرند.

هورمون‌ها پیام‌رسان‌های شیمیایی‌ هستند که از غده‌ها، اندام‌ها و بافت‌های خاصی ترشح می‌شوند. آن‌ها وارد جریان خون شده و در سراسر بدن گردش می‌کنند تا به گیرنده‌های خاصی در نقاط مشخص متصل شوند. این اتصال به بدن پیام می‌دهد کاری انجام دهد. برای مثال، هورمون انسولین به سلول‌های کبد و عضله فرمان می‌دهد گلوکز اضافی موجود در خون را جذب و آن را به‌صورت گلیکوژن ذخیره کنند.

تاکنون دانشمندان بیش از ۵۰ هورمون در بدن انسان شناسایی کرده‌اند. این هورمون‌ها با هم صدها فرآیند بدن ازجمله رشد و تکامل، عملکرد جنسی، باروری، چرخه خواب و بیداری و سلامت روانی فرد را کنترل می‌کنند.

دکتر نفیسه اسماعیل، استاد روان‌شناسی دانشگاه اتاوا کانادا می‌گوید: «هورمون‌ها واقعاً بر خلق‌وخو و احساسات ما تأثیر می‌گذارند. هورمون‌ها این تأثیر را هم ازطریق تعامل با مواد شیمیایی مغز که در بخش‌های خاصی تولید و آزاد می‌شوند، و هم با تأثیر بر فرآیندهایی مثل مرگ سلول‌ها یا تولید نورون‌های جدید ایجاد می‌کنند.»

شیوع اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) در دوران‌هایی که تغییرات عمده هورمونی رخ می‌دهد، بیشتر است. این موضوع به‌ویژه در مورد زنان صدق می‌کند. میزان افسردگی در دوران کودکی میان پسران و دختران تقریباً برابر است، اما در نوجوانی، احتمال ابتلا به افسردگی در دختران تقریباً دو برابر پسران می‌شود و این تفاوت در طول زندگی ادامه می‌یابد.

هورمون‌های جنسی نقش مهمی در خلق‌وخو دارند. در زنان، در روزها و هفته‌های منتهی به قاعدگی، سطح استروژن و پروژسترون کاهش می‌یابد و این کاهش می‌تواند با تحریک‌پذیری، خستگی، ناراحتی و اضطراب همراه باشد، البته این حالت در همه افراد یکسان نیست.

برخی زنان حتی ممکن است دچار اختلال ناخوشی پیش از قاعدگی (PMDD) شوند؛ یک اختلال شدید هورمونی که با نوسانات شدید خلقی، اضطراب، افسردگی و گاهی افکار خودکشی در دو هفته قبل از قاعدگی مشخص می‌شود. دکتر لیسا هانتسو، استادیار روان‌پزشکی و علوم رفتاری در دانشکده پزشکی دانشگاه جانز هاپکینز، آمریکا می‌گوید: «برای بسیاری از زنان مبتلا به اختلال ناخوشی پیش از قاعدگی، این مشکلی مزمن است که هر ماه با آن روبه‌رو می‌شوند و می‌تواند تأثیر بسیار عمیقی بر زندگی افراد داشته باشد».

این موضوع فقط به روزهای قاعدگی محدود نمی‌شود. نوسانات هورمونی در دوران بارداری، پیش‌یائسگی و یائسگی نیز می‌توانند سلامت روان را مختل کنند. حدود ۱۳ درصد از زنانی که تازه زایمان کرده‌اند، افسردگی را تجربه می‌کنند.

اما علت چیست؟ بلافاصله پس از زایمان، زنان کاهش شدیدی در سطح هورمون‌های پروژسترون و استروژن تجربه می‌کنند. در دوران پیش‌یائسگی نیز زنان ممکن است نوسانات شدید هورمون‌های تخمدان را تجربه کنند.

دکتر لیسا گالیا، استاد روان‌پزشکی در دانشگاه تورنتو، کانادا می‌گوید احتمالاً مشکل فقط سطح دقیق هورمون‌ها نیست، بلکه بیشتر مربوط به دوره‌های گذار، یعنی زمانی است که فرد از سطح پایین به بالا یا از سطح بالا به پایین هورمون‌ها منتقل می‌شود. برخی افراد نسبت به این نوع نوسانات حساس‌تر هستند، در حالی که دیگران بدون هیچ نشانه‌ای، دوران یائسگی را به‌راحتی پشت سر می‌گذارند.

تاثیر هورمون‌ها بر خلق‌وخو به زنان محدود نمی‌شود. مردان نیز با افزایش سن کاهش سطح تستوسترون را تجربه می‌کنند، هرچند این تغییر تدریجی است و به اندازه زنان شدید نیست. با‌این‌حال، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد حتی این تغییر کوچک می‌تواند در برخی مردان تغییرات خلقی ایجاد کند.

یکی از راه‌هایی که هورمون‌های جنسی می‌توانند بر خلق‌وخو تأثیر بگذارند، افزایش سطح انتقال‌دهنده‌های عصبی سروتونین و دوپامین در مغز است.

سطح پایین سروتونین مدت‌هاست که به‌عنوان یکی از علل افسردگی مطرح شده و بیشتر داروهای ضدافسردگی مدرن با افزایش این ماده شیمیایی مغزی عمل می‌کنند. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد برخی استروژن‌ها می‌توانند گیرنده‌های سروتونین را حساس‌تر کنند و تعداد گیرنده‌های دوپامین در مغز را افزایش دهند. نظریه دیگر این است که استروژن از نورون‌ها در برابر آسیب محافظت می‌کند و حتی می‌تواند رشد نورون‌های جدید را در ناحیه‌ای از مغز به نام هیپوکامپ تحریک کند. این ناحیه‌ از مغز در حافظه و احساسات نقش دارد.

در افرادی که دچار افسردگی یا بیماری آلزایمر هستند، معمولاً تراکم نورون‌ها در هیپوکامپ کاهش می‌یابد. همچنین، داروهای ضدافسردگی و برخی داروهای روان‌گردان که خلق‌وخو را بهبود می‌بخشند، مانند سیلوسایبین (موجود در قارچ‌های جادویی)، باعث رشد نورون‌های جدید در این ناحیه می‌شوند.

استروژن هورمونی است که از نورون‌های مغز محافظت و رشد سلول‌های عصبی جدید (عصب‌زایی) را تحریک می‌کند. شاخه‌های دندریتی بخش‌هایی از نورون‌ها هستند که به سلول‌های دیگر وصل می‌شوند و اطلاعات را منتقل می‌کنند. وقتی زنان وارد یائسگی می‌شوند، سطح استروژن کاهش پیدا می‌کند. در نتیجه، تعداد و شاخه‌های دندریتی نورون‌ها کمتر می‌شود و این امر می‌تواند مشکل در حافظه، یادگیری و تمرکز را به‌دنبال داشته باشد.

کاهش تعداد نورون‌ها در هیپوکامپ می‌تواند روی دیگر سیستم‌های هورمونی بدن نیز به ویژه محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال (HPA) که نقش مهمی در کنترل پاسخ بدن به استرس دارد، تأثیر بگذارد.

وقتی احساس اضطراب می‌کنیم، هیپوتالاموس (ناحیه‌ای از مغز که در نهایت کنترل ترشح بیشتر هورمون‌های بدن را بر عهده دارد) سیگنالی به غده هیپوفیز می‌فرستد تا هورمونی به نام آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) ترشح شود. سپس ACTH غدد فوق کلیوی را تحریک می‌کند تا کورتیزول، هورمون استرس ترشح شود. کورتیزول به بدن پیام می‌دهد قند را به جریان خون آزاد کند تا مغز و بدن انرژی لازم برای واکنش در شرایط اضطراری را دریافت کنند.