واژه خانه

این اصطلاح از ریشۀ لاتین fides به معنی «ایمان، اعتماد یا باور» و cracy  به معنی «حکومت» شکل گرفته است و به معنای حکومتی است که بر اساس ایمان یا باورهای مذهبی/ایمانی اداره می‌شود.

در دموکراسی، قدرت از مردم سرچشمه می‌گیرد و مشروعیت حکومت با ملاک "رضایت اکثریت مردم" سنجیده می‌شود. اما در ایدئوکراسی، منبع مشروعیت ایده است، نه انسان. ایدئولوژی در جایگاهی مقدس قرار می‌گیرد و مردم موظف‌اند خود را با آن تطبیق دهند. اگر در دموکراسی، دولت باید پاسخ‌گو باشد، در ایدئوکراسی مردم باید توبه‌کار باشند.

نوموکراسی یا حکومت قانون، یک مفهوم بنیادین در سیاست و حقوق است که قدرت را به جای افراد، بر قانون متمرکز می‌کند. از روم باستان تا نظام‌های حقوقی مدرن، نوموکراسی نشان داده است که ثبات، عدالت و پاسخگویی سیاسی بدون چارچوب قانونی ممکن نیست.

برخی مورخان معتقدند نمی‌توان پیدایش دموکراسی آمریکایی را بدون فهم تأثیر کالوینیسم درک کرد. در واقع می‌توان گفت کالوینیسم، پروتستانتیسم اصلاح‌شده‌ای بود که مبنای رشد سرمایه‌داری شد. 

اومانیسم رنسانسی به معنای طرد دین نبود. بسیاری از اومانیست‌ها مسیحی بودند و می‌کوشیدند ایمان را با ارزش‌های انسانی سازگار کنند. اراسموس نمونه‌ای از پرچمداران و بانیان این جریان است که بر اصلاح دینی از طریق آموزش و بازگشت به متون مقدس اولیه تأکید داشت

کنفوسیانیسم در طول تاریخ با بودیسم و تائوئیسم تعامل داشته است. بودیسم بر جنبه‌های روحی و معنوی زندگی تأکید می‌کند، تائوئیسم بر هماهنگی با طبیعت، و کنفوسیانیسم بر اخلاق و نظم اجتماعی تمرکز دارد. این سه سنت گاه به هم افزوده شده‌اند و گاهی به عنوان سه ستون فکری چین مدرن در کنار هم تحلیل می‌شوند.

در سده‌های پایانی قرون وسطی، کلیسای کاتولیک رومی به نهادی عظیم و پرقدرت تبدیل شده بود. پاپ نه‌ تنها در مسائل دینی، بلکه در سیاست اروپا نیز نقش تعیین‌کننده داشت. اما همین تمرکز قدرت، زمینه‌ فساد و نارضایتی گسترده را فراهم می‌کرد.

پدوفیل در واقع شخصی است که به کودکان علاقۀ جنسی دارد. در ادبیات فارسی چنین فردی را "بچه‌باز" یا "شاهدباز" نامیده‌اند اما تفاوت ظریفی در کار است و آن اینکه، بچه‌باز و بویژه شاهدباز به افرادی گفته می‌شد که به پسربچه‌های نابالغ یا تازه‌بالغ میل جنسی داشت، ولی پدوفیل کسی است که به دختربچه‌های نابالغ یا نوبالغ هم میل جنسی دارد.

مروز، وقتی از دیالکتیک سخن می‌گوییم، هم می‌توانیم به هنر گفت‌وگوی فلسفی بیندیشیم، هم به منطق درونی حرکت اندیشه و جامعه. این چندمعنایی بودن، خود نشانه‌ای است از پویایی تاریخی این مفهوم: دیالکتیک همان‌قدر که دربارۀ تفکر است، دربارۀ زندگی و تاریخ نیز معنا دارد.

اگرچه مانویت امروز به شکل رسمی وجود ندارد، تأثیر آن در تاریخ فلسفه، مذهب و فرهنگ محسوس است. مثلا ایده‌های دوگانه‌گرایی، تصور خیر و شر، نور و تاریکی و کشمکش میان آنها، در بسیاری از ادیان و فلسفه‌ها بازتاب یافته است. همچنین ایده و عزم بر جهانی شدن یک دین.

مفهوم دیگریّت فقط در نظریه‌های فلسفی و سیاسی خلاصه نمی‌شود؛ بلکه در زندگی روزمره نیز حضور دارد. وقتی کودکی در مدرسه به خاطر لهجه‌اش مسخره می‌شود، یا وقتی زنی در محیط کار جدی گرفته نمی‌شود، این‌ها نمونه‌هایی از دیگری‌سازی هستند. به این معنا، دیگریّت به تجربه‌ای زیسته و ملموس بدل می‌شود.

پارادایم مفهومی است برای توضیح چارچوب‌های فکری و علمی که نحوه‌ی اندیشیدن و عمل ما را تعیین می‌کنند. توماس کوهن با معرفی این اصطلاح نشان داد که علم تاریخ خطی و پیوسته‌ای ندارد، بلکه با گسست‌ها و انقلاب‌ها پیش می‌رود.

رانت (Rent) به درآمدی گفته می‌شود که بدون تولید واقعی یا مشارکت در خلق ارزش افزوده به دست می‌آید. به‌عبارتی، «رانت» پولی‌ست که فرد یا نهادی دریافت می‌کند صرفاً به‌خاطر موقعیت خاصی که دارد، نه به‌خاطر عرضۀ کالا، خدمات یا مهارت.

اصطلاح "نسل‌کشی" را حقوق‌دان لهستانی-یهودی، رافائل لمکین در سال ۱۹۴۴ ابداع کرد و نخستین بار به‌ صورت رسمی در سال ۱۹۴۸ در کنوانسیون پیشگیری و مجازات جنایت نسل‌کشی به تصویب سازمان ملل رسید.

جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت در نگاه اول مشابه به‌ نظر می‌رسند، ولی جنایت جنگی تنها در بستر درگیری مسلحانه رخ می‌دهد، در حالی‌ که جنایت علیه بشریت می‌تواند در زمان صلح نیز اتفاق بیفتد و معمولاً شامل حملات سازمان‌یافته علیه جمعیت غیرنظامی است (مانند پاک‌سازی قومی یا نسل‌کشی).

در دزدسالاری، ثروت عمومی – از منابع طبیعی گرفته تا بودجه‌های عمرانی و وام‌های خارجی – در اختیار کسانی قرار می‌گیرد که صرفاً در پی غارت هستند. این رژیم‌ها اغلب پوسته‌ای رسمی از دموکراسی یا قانون دارند، اما در باطن، ساختاری باندی، مافیایی و غارت‌محور دارند.

سرمایه‌سالاری ممکن است در یک نظام سرمایه‌داری وجود داشته باشد، اما الزماً به معنای سرمایه‌داری نیست. در واقع، سرمایه‌سالاری به وضعیتی گفته می‌شود که قدرت اقتصادی به طور غیررسمی در دست افرادی معدود یا شرکت‌های بزرگ باشد و آن‌ها نه تنها بر اقتصاد بلکه بر سیاست و دولت نیز تأثیر بگذارند.

گروهی از محققان سیاسی، در سال ۲۰۲۴ احزاب پوپولیست را این‌گونه تعریف کردند: «احزابی که باور دارند جامعه اساساً به دو گروه همگن و متخاصم تقسیم شده است: "مردم پاکدامن" در برابر "نخبگان فاسد".»

عامل اساسی در ایجاد محرومیت نسبی، تفاوت میان خواسته‌ها و داشته‌ها است. فرد یا گروهی که خواسته‌هایش بیش از داشته‌هایش باشد، از وضع موجود ناراضی خواهد بود. هر چه این شکاف بزرگ‌تر باشد، احتمال توسل افراد یا گروه‌های اجتماعی به رفتارهای خشونت‌آمیز برای پر کردن شکاف مذکور افزایش می‌یابد.

سرمایه انسانی پایه و اساس توسعه هر کشوری است و بدون توجه جدی به آن، برنامه‌های توسعه اقتصادی محکوم به شکست خواهند بود. کشورهای موفق با سیاست‌های هوشمندانه و سرمایه‌گذاری مستمر در آموزش، سلامت، کنترل اجتماعی و جذب نخبگان، توانسته‌اند از این سرمایه به بهترین شکل بهره‌برداری کنند و مسیر پیشرفت خود را هموار سازند.