وقتی آهن خطرناک می شود: اثرات پنهان بر سلامت مغز

عصر ایران - آهن یکی از مواد معدنی ضروری برای بدن است و نقش بسیار مهمی در عملکرد صحیح سلول ها و سلامت مغز دارد، ولی تجمع بیش از حد آهن در مغز می تواند به سلول های مغزی آسیب زده و خطر بیماری های نورودژنراتیو مانند آلزایمر و زوال عقل را افزایش دهد. بنابراین، حفظ تعادل میزان آهن در بدن و مغز بسیار اهمیت دارد.

بدن بیشتر از آهن برای تولید پروتئینی به نام هموگلوبین استفاده می کند که در گلبول های قرمز یافت می شود. این پروتئین مسئول انتقال اکسیژن از ریه ها به سایر قسمت های بدن است. علاوه بر این، آهن به عضلات کمک می کند تا اکسیژن را ذخیره کنند، در تولید هورمون ها و مغز استخوان نقش دارد و به حفظ عملکرد صحیح سیستم ایمنی بدن کمک می کند.

برای دسترسی به مقاله علمی مرتبط با هر بخش می توانید روی کلمه های آبی  رنگ این متن کلیک کنید.

محققان دانشگاه کنتاکی اخیرا دریافتند که افزودن برخی مواد مغذی به رژیم غذایی روزانه می تواند به کاهش تجمع آهن در مغز کمک کرده و در نتیجه خطر مشکلات شناختی را کاهش دهد.

این مطالعه به تازگی در مجله Neurobiology of Aging منتشر شده است.

چگونه پیری باعث اختلال در تنظیم آهن غیرهم در مغز می شود؟

در این مطالعه محققان به طور ویژه روی آهن غیرهم تمرکز کردند؛ نوعی از آهن که در محصولات گیاهی و حیوانی یافت می شود و حدود 90 درصد آهن دریافتی از طریق غذا را تشکیل می دهد.

دکتر والنتینوس زاخاریو، استادیار علوم رفتاری در کالج پزشکی دانشگاه کنتاکی و نویسنده ارشد مطالعه، می گوید: "آهن یک عنصر حیاتی برای سلامت مغز است و نقش کلیدی در عملکردهای سلولی مهم ایفا می‌کند. با این حال، آهن یک عامل اکسیدکننده قوی است که در صورت عدم کنترل، می‌تواند به سلول ها، از جمله نورون ها و سلول های پشتیبان مغز آسیب برساند. برای جلوگیری از این خطر، مغز معمولا آهن را در ساختارهایی به نام فریتین ذخیره می‌کند. زمانی که آهن در این ساختارها قرار دارد، برای سلول‌ها ایمن و غیرسمی باقی می‌ماند."

او ادامه می‌دهد: "با این حال، برای آنکه آهن بتواند نقش خود را در عملکردهای سلولی ایفا کند، باید ابتدا از این ذخایر آزاد شود."

تجمع آهن در مغز و تأثیر آن بر حافظه و عملکرد اجرایی

این مطالعه بر اساس پژوهشی است که زاخاریو و تیمش در سال 2021 انجام داده بودند. در آن مطالعه مشخص شد که مصرف بیشتر آنتی اکسیدان ها، ویتامین ها، مواد مغذی کلات کننده آهن و اسیدهای چرب چند غیر اشباع با کاهش سطح آهن مغز و بهبود حافظه مرتبط است.

در تحقیق جدید، دانشمندان سه سال بعد از مطالعه اولیه، شرایط 72 بزرگسال سالمند را پیگیری کردند. میزان آهن مغز شرکت کنندگان با استفاده از تکنیکی در MRI به نام «نقشه برداری حساسیت کمی» اندازه گیری شد. همچنین رژیم غذایی و عملکرد شناختی آنها، از جمله حافظه، بررسی شد.

نتایج نشان داد که در طول سه سال، تجمع آهن در بخش‌های قشری و زیرقشری مغز افزایش یافته بود که این موضوع با کاهش توانایی یادآوری وقایع گذشته (حافظه اپیزودیک) و همچنین عملکردهای اجرایی مانند توجه و حل مسئله مرتبط بود.

دکتر زاخاریو می گوید: "این یافته ها اهمیت بالایی دارند، زیرا نشان می دهد که روش MRI ما می تواند افزایش آهن مغز را در دوره کوتاه سه ساله تشخیص دهد و همچنین این افزایش آهن تاثیر قابل توجهی بر عملکرد شناختی دارد."

رابطه تغذیه، آهن و سلامت مغز

مطالعه نشان داد افرادی که مصرف بیشتری از آنتی اکسیدان ها، ویتامین ها، مواد مغذی کلات کننده آهن و اسیدهای چرب چند غیر اشباع داشتند، تجمع آهن کمتری در مغزشان مشاهده شد.

زاخاریو می گوید: "گام بعدی، شناسایی دقیق مواد مغذی خاصی است که می‌توانند تجمع آهن را کاهش دهند و همچنین بررسی نحوه تعامل این مواد با رژیم غذایی کلی فرد است. مثلا باید مشخص شود که آیا این مواد مغذی فقط در قالب یک رژیم غذایی متعادل و سالم موثر هستند یا به تنهایی نیز می توانند فوایدی داشته باشند."

او اضافه می کند: "مرحله بعدی، طراحی آزمایش‌های بالینی برای بررسی تاثیر این مواد مغذی بر تجمع آهن مغز و عملکرد شناختی افراد مسن خواهد بود."

بهبود سلامت مغز با رژیم غذایی، تلاشی ارزشمند

دکتر کلیفورد سگیل، متخصص مغز و اعصاب، می گوید: "به عنوان یک پزشک مغز و اعصاب، تاکنون آزمایشی برای اندازه‌گیری سطح آهن مغز ندیده‌ام، اما بسیار کنجکاوم بدانم چگونه آهن از سد خونی مغز عبور می کند و وارد سیستم عصبی مرکزی می‌شود. سلامت مغز حوزه ای است که دائما در حال تحول است و پژوهش هایی که به بهبود آن از طریق تغذیه می پردازند، اهمیت فراوانی دارند."

او اضافه می‌کند که این تکنیک MRI را می‌توان برای ستون فقرات نیز به کار برد تا مسیر ورود و خروج آهن را بهتر بفهمیم و اینکه آیا مصرف مکمل آهن در افراد مبتلا به کم خونی باعث تغییر در سطح آهن مغز می شود یا خیر.

چگونه می توان تجمع آهن ناشی از پیری را کاهش داد؟

مونیک ریچارد، متخصص تغذیه بالینی، توصیه می کند: "اگر محدودیتی وجود نداشته باشد، بهتر است روزانه از محصولات تازه استفاده کنیم. به طور متوسط، سه وعده سبزیجات و دو وعده میوه از منابع مختلف می تواند مواد مغذی و آنتی اکسیدان های لازم را تامین کند."

او توضیح می دهد: "مهم است که میزان آهن هِم (در منابع حیوانی) و آهن غیرهِم (در منابع گیاهی) به دقت تنظیم شود تا از مصرف بیش از حد منابع حیوانی جلوگیری شود و تنوع کافی در منابع گیاهی حفظ شود."

"رژیم هایی مانند مدیترانه ای، دش (DASH) یا رژیم های گیاهی با چربی های سالم، به دلیل غنای مواد مغذی، خواص ضد التهابی و اثرات محافظتی، می‌توانند از تجمع آهن و کاهش سریع شناختی جلوگیری کنند. همچنین، ارزیابی منظم مصرف مکمل ها برای جلوگیری از مصرف بیش از حد مواد معدنی ضروری است."

ریچارد تاکید می‌کند که علاوه بر تغذیه، فعالیت هایی مانند حل معما، یادگیری زبان جدید، تحرک بدنی، خواب کافی، استراحت، هوای تازه و تعامل اجتماعی نیز در حفظ سلامت مغز نقش مهمی دارند.

یادمان باشد

 آهن یکی از مواد معدنی ضروری برای بدن است که به انتقال اکسیژن و عملکرد صحیح سلول ها کمک می کند. اما تجمع بیش از حد آهن در مغز می تواند خطرناک باشد، چون باعث تولید مواد مضر می شود که به سلول های مغزی آسیب زده و عملکرد حافظه و تمرکز را ضعیف می کند. از مصرف بی رویه و خودسرانه مکمل های آهن جدا خودداری کنید.

اطلاعات موجود در این مطلب تنها برای افزایش آگاهی ارائه شده اند و جایگزین مشاوره یا درمان پزشکی نیستند. حتما قبل از هرگونه اقدامی با پزشک مشورت کنید، به ویژه اگر بیماری خاصی دارید یا دارو مصرف می کنید.

امروز با حافظ: یک حرف صوفیانه بگویم اجازَتَست؟ / ای نور دیده! صلح به از جنگ و داوری

بیشتر بخوانید:

معجزه ویتامین‌ها بر سلامت مغز/ ۴ ویتامین مفید برای حافظه

تماشاخانه

سه توصیه ساده اما موثر برای پیشگیری از آلزایمر (فیلم)

عهدنامه مودت عیلام و اکد؛ درباره قدیمی ترین سند تاریخ ایران چه می‌دانیم؟ (فیلم)

فیلم های دیگر